Thuật ngữ pháp lý

Những người có quan hệ thân thuộc và thích thuộc với một người.

Người thân thích có thể là những người thân thuộc - những người có mối quan hệ huyết thống theo trực hệ hoặc bàng hệ theo quy định của Luật hôn nhân và gia đình hoặc là những người thích thuộc - những người có quan hệ họ hàng được hình thành từ quan hệ hôn nhân hoặc quan hệ nuôi dưỡng.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, khái niệm người thân thích được quy định tại Khoản 19, Điều 3 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 19 tháng 06 năm 2014: “Người thân thích là người có quan hệ hôn nhân, nuôi dưỡng, người có cùng dòng máu về trực hệ và người có họ trong phạm vi ba đời.”

Là tổ chức, cá nhân thành lập hoặc góp vốn để thành lập doanh nghiệp.
(Theo khoản 19 Điều 4 Luật Doanh nghiệp 2014)

Là người được bầu cử, phê chuẩn, tuyển dụng hoặc bổ nhiệm theo quy định của pháp luật về cán bộ, công chức và pháp luật có liên quan vào một vị trí trong cơ quan nhà nước để thực hiện nhiệm vụ quản lý hành chính, tố tụng hoặc thi hành án hoặc người khác được cơ quan nhà nước có thẩm quyền giao thực hiện nhiệm vụ có liên quan đến hoạt động quản lý hành chính, tố tụng hoặc thi hành án.

(Theo Khoản 2, Điều 3, Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước 2017)

Là ngân hàng, tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán khác được phép của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Làm dịch vụ thu hộ công cụ chuyển nhượng.

(Theo Khoản 11, Điều 4, Luật Các công cụ chuyển nhượng 2005)

Là tổ chức, cá nhân được bên mua bảo hiểm chỉ định để nhận tiền bảo hiểm theo hợp đồng bảo hiểm con người.

(Theo Khoản 8, Điều 3, Luật Kinh doanh bảo hiểm 2000)

Người được hưởng di sản theo di chúc hoặc theo quy định của pháp luật.

Người thừa kế là cá nhân, thì phải là người còn sống vào thời điểm mở thừa kế hoặc nếu là người được sinh ra và còn sống sau thời điểm mở thừa kế thì phải đã thành thai trước khi người để lại di sản chết.

Trong trường hợp người thừa kế theo di chúc là cơ quan, tổ chức, thì cơ quan, tổ chức đó phải đang còn tồn tại hợp pháp vào thời điểm mở thừa kế.

Người thừa kế có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại trong phạm vi di sản đã nhận; có quyền từ chối nhận di sản, trừ trường hợp việc từ chối nhận di sản nhằm trốn tránh thực hiện nghĩa vụ tài sản của mình đối với người khác.

Khi di sản thừa kế là đất nông nghiệp để trồng cây hàng năm hoặc nuôi trồng thủy sản, thì người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật phải là người nằm trong diện thừa kế, có nhu cầu sử dụng đất, có điều kiện trực tiếp sử dụng đất đúng mục đích, chưa có đất hoặc đang sử dụng đất dưới hạn mức quy định của pháp luật về đất đai.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, người thừa kế được quy định tại Điều 613 Bộ luật dân sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 24 tháng 11 năm 2015.

Người thay thế vị trí của người khác (mà đáng ra họ được hưởng nếu còn sống) để hưởng di sản thừa kế của người đã chết.

Theo quy định của pháp luật, trong trường hợp con của người để lại di sản chết trước người để lại di sản, thì cháu được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ cháu được hưởng nếu còn sống; nếu cháu cũng đã chết trước người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ chắt được hưởng lúc còn sống. Cháu (chắt) phải còn sống vào thời điểm ông, bà (cụ) chết hoặc đã thành thai trước khi ông, bà (cụ) chết và sinh ra còn sống thì mới được hưởng thừa kế. Tất cả các con (cháu) chỉ được hưởng suất thừa kế mà đáng ra cha hoặc mẹ cháu được hưởng nếu còn sống (Xt. Thừa kế).

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, thừa kế thế vị được quy định tại Điều 652 Bộ luật dân sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 24 tháng 11 năm 2015.

Người vốn không có nghĩa vụ thực hiện một công việc, nhưng đã tự nguyện thực hiện công việc đó hoàn toàn vì lợi ích của người có công việc được thực hiện, khi người có công việc không biết hoặc biết mà không phản đối.

Người thực hiện công việc không có ủy quyền phải thực hiện công việc phù hợp với khả năng và điều kiện của mình, thực hiện công việc như công việc của chính mình, phù hợp với ý định của người có công việc, nếu người thực hiện công việc không có ủy quyền biết hoặc đoán biết được ý định của người có công việc; phải thông báo cho người có công việc về quá trình, kết quả thực hiện công việc nếu có yêu cầu; được yêu cầu thanh toán các chi phí hợp lý đã bỏ ra, kể cả trong trường hợp công việc không đạt được kết quả theo ý muốn của mình; được trả thù lao do công việc được thực hiện chu đáo, có lợi cho người có công việc.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, thực hiện công việc không có ủy quyền được quy định tại Chương XVIII Bộ luật dân sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 24 tháng 11 năm 2015.

Là tổ chức, cá nhân giao kết hợp đồng vận tải hàng hoá, hành khách với người kinh doanh vận tải.

(Theo Khoản 24, Điều 3, Luật Giao thông đường thủy nội địa 2004)

Người vì lý do chủng tộc, tôn giáo, quốc tịch, hoặc thảm họa tự nhiên, xung đột vũ trang... ở ngoài đất nước mà mình có quốc tịch và không thể hoặc không muốn nhận sự bảo hộ của quốc gia mang quốc tịch.

Sự gia tăng nhanh chóng của làn sóng người tị nạn là một trong các yếu tố gây mất ổn định trên toàn cầu cũng như trong mỗi khu vực. Dòng người tị nạn hiện nay rất khác với dòng người tị nạn thời kỳ sau Đại chiến thế giới lần thứ hai. Lý do tị nạn cũng rất đa dạng, phức tạp. Vì vậy, việc phân biệt rõ người tị nạn và di dân kinh tế là khó khăn. Tuy nhiên, người tị nạn bất luận vì lý do gì vẫn có quyền hưởng những quyền con người tối thiểu nhất và những chuẩn mực đối xử sơ đẳng nhất.

Vấn đề người tị nạn được đề cập trong một số văn bản pháp lý quốc tế quan trọng như Công ước về vị thế người tị nạn năm 1951, Nghị định thư bổ sung về vị thế người tị nạn năm 1967...

Là Chánh án Tòa án nhân dân, Thẩm phán; Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân, Kiểm sát viên; Quản tài viên, doanh nghiệp quản lý, thanh lý tài sản; Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự, Chấp hành viên trong quá trình giải quyết phá sản.
(Theo khoản 9 Điều 4 Luật phá sản 2014)

Là người tiếp nhận thông tin từ sản phẩm quảng cáo thông qua phương tiện quảng cáo.

Là người có tiếp xúc với người mắc bệnh truyền nhiễm, người mang mầm bệnh truyền nhiễm, trung gian truyền bệnh và có khả năng mắc bệnh.

(Theo Khoản 6, Điều 2, Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm 2007)

Là cá nhân thực hiện việc tố cáo.

(Theo Khoản 4, Điều 2, Luật Tố cáo 2018)

Người đồng phạm giữ vai trò đặc biệt trong các vụ đồng phạm có tổ chức thể hiện ở vai trò liên kết các cá nhân để hình thành nhóm phạm tội hoặc điều khiển hoạt động của nhóm phạm tội.

Căn cứ vào tính chất và hình thức của các hoạt động cụ thể của người tổ chức, luật hình sự Việt Nam đã xác định: người tổ chức là người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy việc thực hiện tội phạm.

Trước khi có Bộ luật hình sự năm 1985, các khái niệm chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy thường chỉ được dùng để chỉ người tổ chức trong các vụ phạm tội phản cách mạng (nay là các tội xâm phạm an ninh quốc gia).

Kể từ khi có Bộ luật hình sự năm 1985, các khái niệm này đã được dùng để chỉ những dạng khác nhau của người tổ chức trong các vụ đồng phạm của tất cả các loại tội.

Với vai trò là người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy người tổ chức luôn luôn được coi là người có hành vi nguy hiểm nhất trong vụ đồng phạm. Do vậy, trong nguyên tắc xử lý của Bộ luật hình sự, kẻ chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy bị coi là loại đối tượng cần phải nghiêm trị.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, người tổ chức được quy định tại Khoản 3, Điều 17 Bộ luật hình sự năm 2015 do Quốc hội ban hành ngày 27 tháng 11 năm 2015: “Người tổ chức là người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy việc thực hiện tội phạm.”

Là cơ quan, tổ chức, cá nhân đại diện cho cơ quan, tổ chức, cá nhân khác thực hiện việc gửi, nhận hoặc lưu trữ một thông điệp dữ liệu hoặc cung cấp các dịch vụ khác liên quan đến thông điệp dữ liệu đó.

(Theo Khoản 9, Điều 4, Luật Giao dịch điện tử 2005)

Là tổ chức, cá nhân sử dụng phương tiện để vận tải người, hàng hóa trên đường thuỷ nội địa.

(Theo Khoản 22, Điều 3, Luật Giao thông đường thủy nội địa 2004)

Công dân Việt Nam và người gốc Việt cư trú, làm ăn, sinh sống lâu dài ở nước ngoài.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, người Việt nam định cư ở nước ngoài được quy định tại Khoản 2, Điều 13 Luật quốc tịch Việt Nam năm 2008 do Quốc hội khóa 12 ban hành ngày 13 tháng 11 năm 2008.

Là người có văn bản yêu cầu bồi thường thuộc một trong các trường hợp: người bị thiệt hại, người đại diện theo pháp luật, người đại diện theo ủy quyền của người bị thiệt hại, người thừa kế của người bị thiệt hại trong trường hợp người bị thiệt hại chết hoặc tổ chức kế thừa quyền, nghĩa vụ của tổ chức bị thiệt hại đã chấm dứt tồn tại.

(Theo Khoản 3, Điều 3, Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước 2017)

Là cá nhân, tổ chức Việt Nam hoặc cá nhân, tổ chức nước ngoài có yêu cầu công chứng hợp đồng, giao dịch, bản dịch theo quy định của Luật này.
(Theo khoản 3 Điều 2 Luật Công chứng 2014)

Là nguồn phóng xạ hoặc thiết bị bức xạ.

(Theo Khoản 4, Điều 3, Luật năng lượng nguyên tử 2008)

Nơi thu, nhận được chứng cứ.

Nguồn chứng cứ được pháp luật xác định. Các cơ quan tiến hành tố tụng chỉ được thu, nhận từ những nguồn đó. Ví dụ: Trong tố tụng dân sự, chứng cứ được thu, nhận từ đương sự, người làm chứng, đồ vật và các tài liệu có chứa đựng các tin tức về vụ việc dân sự.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, nguồn chứng cứ được quy định tại Điều 94 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 25 tháng 11 năm 2015.

Nơi chứa quy tắc pháp luật cần thiết cho xử sự của chủ thể pháp luật hay nơi chứa đựng quy phạm pháp luật.

Theo nghĩa này, nguồn của pháp luật đồng nghĩa với khái niệm "hình thức pháp luật” bao gồm: pháp luật tập quán, pháp luật án lệ, văn bản quy phạm pháp luật (xt. Hình thức pháp luật).

Cơ sở hình thành nên nội dung pháp luật.

Theo nghĩa này, khái niệm nguồn của pháp luật rộng hơn khái niệm hình thức pháp luật. Ngoài pháp luật tập quán, pháp luật án lệ, văn bản quy phạm pháp luật, nguồn của pháp luật còn bao gồm: các học thuyết chính trị - pháp luật; học thuyết về pháp luật; đường lối chính trị của đảng cầm quyền; truyền thống văn hóa, đạo đức của dân tộc; các nguyên tắc cơ bản của công lý...

Hình thức chứa đựng hoặc biểu hiện các quy phạm pháp luật quốc tế.

Theo Quy chế Tòa án quốc tế, thì nguồn của pháp luật quốc tế bao gồm: những điều ước quốc tế mang tính phổ cập hoặc mang tính chất riêng, thiết lập các quy tắc được các quốc gia tranh chấp thừa nhận một cách rõ ràng; tập quán quốc tế với tư cách là chứng cứ thực tiễn chung được thừa nhận như luật; các nguyên tắc pháp luật chung được các dân tộc văn minh thừa nhận; quyết định của Tòa án; học thuyết của các luật gia có trình độ cao của các nước khác nhau, như là nguồn bổ sung xác định các quy tắc của luật. Ngoài ra, nghị quyết của các tổ chức quốc tế cũng là một trong các nguồn của pháp luật quốc tế.

Điều ước quốc tế là các loại văn bản pháp luật quốc tế được hình thành từ thỏa  thuận của các chủ thể pháp luật quốc tế. Theo Pháp lệnh ký kết và thực hiện điều ước quốc tế năm 1998 thì điều ước quốc tế, mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một bên ký kết, là thỏa  thuận bằng văn bản được ký kết giữa Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam với một hoặc nhiều quốc gia, tổ chức quốc tế hoặc chủ thể khác của pháp luật quốc tế, không phụ thuộc vào tên gọi như hiệp ước, công ước, định ước, hiệp định, nghị định thư, công hàm trao đổi và danh nghĩa ký kết.

Tập quán quốc tế là quy tắc xử sự chung được hình thành trong thực tiễn các quan hệ quốc tế của các nước và được các chủ thể của pháp luật quốc tế công nhận, có giá trị như luật.

Các nguyên tắc chung của pháp luật quốc tế là những nguyên tắc được xác định trong điều ước quốc tế, pháp luật quốc gia, tổ chức và hoạt động của cơ quan tài phán quốc tế và được áp dụng cho cả pháp luật quốc tế và pháp luật quốc gia. Các nguyên tắc chung của pháp luật được vận dụng trong nhiều trường hợp nhằm giải thích nội dung quy phạm pháp luật quốc tế.

Quyết định của Tòa án là phán quyết của Tòa án hoặc của cơ quan tài phán quốc tế về những vấn đề pháp lý nhất định. Quyết định của Tòa án góp phần làm sáng tỏ nội dung các quy phạm pháp luật quốc tế, đặc biệt là tập quán quốc tế và trong nhiều trường hợp được bổ khuyết như một nguồn của pháp luật quốc tế, từ đó hình thành tập quán quốc tế mới.

Học thuyết về pháp luật quốc tế là tư tưởng, quan điểm về các vấn đề pháp lý quốc tế của các học giả nổi tiếng. Mặc dù không phải là quy phạm pháp luật quốc tế, nhưng các học thuyết có ảnh hưởng to lớn đến việc xây dựng và thực thi pháp luật quốc tế.

Nghị quyết của tổ chức quốc tế là các văn bản pháp lý do tổ chức quốc tế thông qua. Đó có thể là nghị quyết mang tính ràng buộc hoặc không ràng buộc đối với các thành viên của tổ chức. Những nghị quyết ràng buộc là nguồn pháp luật được áp dụng để điều chỉnh các quan hệ giữa các quốc gia hoặc để giải quyết các tranh chấp phát sinh giữa các thành viên của tổ chức đó. Ngoài ra, nghị quyết của tổ chức quốc tế còn có thể giúp cho việc hình thành tập quán quốc tế, khẳng định các nguyên tắc chung của pháp luật quốc tế và tạo cơ sở cho việc ký kết và thực hiện điều ước quốc tế.

Bao gồm các loài sinh vật, các mẫu vật di truyền trong khu bảo tồn, cơ sở bảo tồn đa dạng sinh học, cơ sở nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ và trong tự nhiên.

(Theo Khoản 22, Điều 3, Luật đa dạng sinh học 2008)

là các động vật sống và sản phẩm giống của chúng mang thông tin di truyền có khả năng tạo ra hoặc tham gia tạo ra giống vật nuôi mới.

(Theo Khoản 21, Điều 2, Luật Chăn nuôi 2018)

Nguyên nhân và điều kiện dẫn đến sự ra đời của Nhà nước.

Có nhiều quan điểm, học thuyết khác nhau về nguyên nhân, điều kiện dẫn đến sự ra đời của nhà nước như Học thuyết bạo lực cho rằng chiến tranh giữa các bộ lạc, sự chinh phục của bộ lạc này đối với bộ lạc khác chính là nguyên nhân dẫn đến sự ra đời của Nhà nước; Học thuyết tôn giáo (Thiên Chúa giáo, Nho giáo, Hồi giáo...) giải thích nguồn gốc siêu nhiên của nhà nước. Họ cho rằng Nhà nước ra đời là do ý muốn của thượng đế. Người làm vua của một nước là người do thượng đế lựa chọn, là người "thế thiên hành đạo, trị quốc an bang”; Học thuyết gia trưởng cho rằng nhà nước ra đời là do sự hình thành và phát triển của gia đình. Mỗi gia đình có một người đứng đầu - người đó là gia trưởng, mỗi dòng tộc có một người đứng đầu - người đó là tộc trưởng. Nhà nước cũng như gia đình, dòng tộc cần có một người đứng đầu để lãnh đạo, cai quản - người đó là hoàng đế; Học thuyết "Khế ước xã hội” của Rousseau (Jean Jacques Rousseau) thì xem Nhà nước là sản phẩm của sự thỏa  thuận của các thành viên trong xã hội về việc thành lập một tổ chức điều hòa các mối quan hệ xã hội vì lợi ích của tất cả cộng đồng. Học thuyết "Khế Ước xã hội” có những hạt nhân hợp lý và là học thuyết phổ biến ở các nhà nước tư sản về nguồn gốc nhà nước. Các học thuyết trên đây hoặc là sai lầm hoặc là xem xét chưa thật đầy đủ, toàn diện nguyên nhân, điều kiện ra đời của Nhà nước.

Học thuyết Mác - Lênin xem xét nguồn gốc ra đời của nhà nước gắn liền với sự phát triển của kinh tế, xã hội. Trong xã hội cộng sản nguyên thủy, do công cụ lao động thô sơ, năng suất lao động thấp nên con người không tạo ra được của cải dư thừa, không có sở hữu tư nhân. Khi con người biết chế tạo ra các công cụ lao động bằng đồng, bằng sắt, năng suất lao động cao hơn, xuất hiện của cải dư thừa, sở hữu tư nhân xuất hiện. Dần dần có sự phân công lao động trong xã hội, xuất hiện giai cấp và đấu tranh giai cấp, xuất hiện người bóc lột và người bị bóc lột. Các xung đột trong xã hội ngày càng gay gắt và quyết liệt hơn. Tổ chức thị tộc, bộ lạc không còn phù hợp để quản lý xã hội. Xã hội cần có một tổ chức quyền lực đặc biệt đủ sức mạnh để điều hòa các mối quan hệ trong xã hội. Tổ chức đó ra đời chính là nhà nước. Như vậy, nhà nước ra đời do hai nguyên nhân: 1) Nguyên nhân kinh tế là sự xuất hiện chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất; và 2) Nguyên nhân xã hội là sự ra đời các giai cấp đối kháng cũng như sự mâu thuẫn giữa chúng phát triển đến mức không thể điều hòa được một cách tự nhiên mà cần có một bộ máy đặc biệt có sức mạnh cưỡng chế, bộ máy đó chính là Nhà nước.

Nguyên nhân, điều kiện kinh tế - xã hội dẫn đến sự ra đời của pháp luật.

Trong xã hội cộng sản nguyên thủy, do nhu cầu của cuộc sống cộng đồng, các quan hệ xã hội giữa người và người được điều chỉnh bằng các quy tắc đạo đức, phong tục, tập quán và các quy tắc tôn giáo. Khi trong xã hội xuất hiện sở hữu tư nhân, sự phân chia giai cấp, người giàu, người nghèo, người bóc lột và bị bóc lột, đồng thời, cũng nảy sinh những mâu thuẫn giai cấp đối kháng, đòi hỏi phải có những quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung được bảo đảm thực hiện bằng sức mạnh cưỡng chế đối với các thành viên trong xã hội và một tổ chức quyền lực chính trị đặc biệt có bộ máy cưỡng chế đảm bảo cho các quy tắc xử sự đó được thực hiện.

Như vậy, những nguyên nhân dẫn đến sự ra đời của Nhà nước cũng là những nguyên nhân dẫn đến sự ra đời của pháp luật. Pháp luật hình thành bằng ba con đường chủ yếu sau: nhà nước thừa nhận những tập quán đã có từ trước phù hợp với lợi ích của mình và nâng lên thành pháp luật. Bằng con đường này, nhà nước tạo ra hình thức pháp luật đầu tiên là tập quán pháp; nhà nước thừa nhận các quyết định có trước về từng vụ việc cụ thể của cơ quan xét xử hoặc cơ quan hành chính cấp trên để trở thành khuôn mẫu cho các cơ quan cấp dưới tương ứng giải quyết những vụ việc tương tự xảy ra sau này. Con đường này tạo ra hình thức pháp luật thứ hai trong lịch sử là án lệ pháp; nhà nước ban hành những quy phạm pháp luật mới để điều chỉnh các quan hệ xã hội mới nảy sinh do nhu cầu quản lý và duy trì trật tự xã hội. Bằng con đường này hình thức pháp luật thứ ba ra đời, đó là các văn bản quy phạm pháp luật. Đó cũng chính là nguồn gốc của pháp luật.

Là tài nguyên sinh vật trong vùng nước tự nhiên có giá trị kinh tế, khoa học, du lịch, giải trí.

(Theo Khoản 2, Điều 3, Luật Thủy sản 2017)

Là tổng hợp các khả năng có thể khai thác được từ tài sản công thông qua các hình thức theo quy định của pháp luật nhằm tạo lập nguồn tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh.

(Theo Khoản 2, Điều 3, Luật Quản lý sử dụng tài sản công 2017)