Thuật ngữ pháp lý

là người do bổ nhiệm, do bầu cử, do tuyển dụng, do hợp đồng hoặc do một hình thức khác, có hưởng lương hoặc không hưởng lương, được giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ nhất định và có quyền hạn nhất định trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ đó, bao gồm:
- Cán bộ, công chức, viên chức;
- Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân, viên chức quốc phòng trong cơ quan, đơn vị thuộc Quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn kỹ thuật, công nhân công an trong cơ quan, đơn vị thuộc Công an nhân dân;
- Người đại diện phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp;
- Người giữ chức danh, chức vụ quản lý trong doanh nghiệp, tổ chức;
- Những người khác được giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ và có quyền hạn trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ đó.

(Theo Khoản 2, Điều 3, Luật Phòng, chống tham nhũng 2018)

Là người tham gia vào quan hệ công cụ chuyển nhượng bằng cách ký tên trên công cụ chuyển nhượng với tư cách Là người ký phát, người phát hành, người chấp nhận, người chuyển nhượng và người bảo lãnh.

(Theo Khoản 10, Điều 4, Luật Các công cụ chuyển nhượng 2005)

Người phải thực hiện hoặc không được thực hiện một công việc nhất định theo yêu cầu vì lợi ích của một hay nhiều người khác trong quan hệ pháp luật dân sự do pháp luật quy định hoặc do sự thỏa  thuận của các bên. Người có nghĩa vụ phải thực hiện nghĩa vụ của mình một cách trung thực, theo tinh thần hợp tác, đúng cam kết, không trái pháp luật và đạo đức xã hội.

Bên có nghĩa vụ có thể là hai hay nhiều chủ thể cùng phải thực hiện nghĩa vụ. Tùy theo cách thức thực hiện nghĩa vụ của từng chủ thể trong các loại nghĩa vụ dân sự khác nhau, mà nghĩa vụ được phân biệt thành nghĩa vụ liên đới, nghĩa vụ riêng rẽ hay nghĩa vụ theo phần.

Người có quyền yêu cầu bên có nghĩa vụ phải thực hiện hoặc không được thực hiện những công việc nhất định trong quan hệ pháp luật dân sự vì lợi ích của mình.

Trong quan hệ dân sự, bên có quyền có thể gồm hai hay nhiều chủ thể cùng có quyền yêu cầu đối với người có nghĩa vụ. Tùy theo cách thức yêu cầu của người có quyền trong các loại nghĩa vụ dân sự khác nhau mà phân biệt người có quyền liên đới, người có quyền theo phần hay người có quyền riêng rẽ. Hành vi mà người có quyền dân sự được phép tiến hành có thể là việc tự thực hiện (như chủ sở hữu thực hiện quyền sử dụng đối với tài sản của mình), có thể là yêu cầu người khác phải thực hiện (như người cho vay yêu cầu người vay phải trả nợ), có thể là việc không thực hiện (như không trả tài sản cầm cố khi người vay không trả nợ).

Là cơ quan, tổ chức, cá nhân tuy không khởi kiện, không bị kiện, nhưng việc giải quyết vụ án hành chính có liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của họ nên họ tự mình hoặc đương sự khác đề nghị và được Tòa án nhân dân (sau đây gọi Là Tòa án) chấp nhận hoặc được Tòa án đưa vào tham gia tố tụng với tư cách Là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan.
(Theo khoản 10 Điều 3 Luật tố tụng hành chính 2015)

Người không phải là chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự nhưng có các quyền, lợi ích liên quan đến việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt những quan hệ pháp luật dân sự nhất định.

Người có quyền, lợi ích liên quan trong quan hệ dân sự hay trong quan hệ pháp luật tố tụng dân sự có thể là người có quyền, lợi ích độc lập hoặc có quyền, lợi ích phụ thuộc.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án được quy định tại Điều 65 Bộ luật hình sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 27 tháng 11 năm 2015.

Là tổ chức, cá nhân, hộ gia đình, cộng đồng dân cư trong nước, tổ chức, cá nhân nước ngoài có quyền sở hữu tài sản hoặc quyền sử dụng tài sản thuộc đối tượng trưng dụng.

Là tổ chức, cá nhân, hộ gia đình trong nước, tổ chức, cá nhân nước ngoài có quyền sở hữu tài sản thuộc đối tượng trưng mua.

Là người quyết định phê duyệt dự án hoặc người quyết định mua sắm theo quy định của pháp luật. Trường hợp lựa chọn nhà đầu tư, người có thẩm quyền Là người đứng đầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định của pháp luật.
(Theo khoản 34 Điều 4 Luật đấu thầu 2013)

là người thay mặt và chịu trách nhiệm trước pháp luật về hoạt động tín ngưỡng, sinh hoạt tôn giáo tập trung, hoạt động tôn giáo của nhóm người hoặc tổ chức mà mình đại diện.

(Theo Khoản 16, Điều 2, Luật tín ngưỡng tôn giáo 2016)

Là cá nhân được cơ quan nhà nước có thẩm quyền bổ nhiệm vào Hội đồng thành viên, Chủ tịch công ty để thực hiện quyền, trách nhiệm của đại diện chủ sở hữu nhà nước tại doanh nghiệp.
(Theo khoản 4 Điều 3 Luật quản lý, sử dụng vốn Nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp)

Là cá nhân được doanh nghiệp ủy quyền bằng văn bản để thực hiện quyền, trách nhiệm của doanh nghiệp đối với phần vốn của doanh nghiệp đầu tư tại công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn.
(Theo khoản 5 Điều 3 Luật quản lý, sử dụng vốn Nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp)

Là cá nhân được cơ quan đại diện chủ sở hữu ủy quyền bằng văn bản để thực hiện quyền, trách nhiệm của đại diện chủ sở hữu nhà nước đối với phần vốn nhà nước đầu tư tại công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên.
(Theo khoản 6 Điều 3 Luật quản lý, sử dụng vốn Nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp)

Người đại diện do pháp luật quy định hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định mà không phải do các bên thỏa  thuận.

Người đại diện theo pháp luật có quyền xác lập, thực hiện các giao dịch dân sự vì lợi ích của người được đại diện, trừ trường hợp các giao dịch dân sự với chính mình hoặc với người thứ ba mà họ cũng là người đại diện.

Người đại diện theo pháp luật là những người trong các trường hợp sau: cha, mẹ đối với con chưa thành niên; người giám hộ đối với người được giám hộ; người được Tòa án chỉ định đối với người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, người đứng đầu của pháp nhân theo quy định của điều lệ pháp nhân hoặc quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền đối với pháp nhân; chủ hộ đối với hộ gia đình trong các giao dịch vì lợi ích chung của hộ, làm phát sinh quyền, nghĩa vụ của cả hộ gia đình; tổ trưởng tổ hợp tác đối với tổ hợp tác; những người khác theo quy định của pháp luật.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, người đại diện theo pháp luật được quy định tại Điều 136 và Điều 137 Bộ luật dân sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 24 tháng 11 năm 2015.

Người đại diện được xác lập theo sự ủy quyền bằng văn bản giữa người đại diện và người được đại diện.

Người đại diện theo Ủy quyền được nhân danh người Ủy quyền xác lập, thực hiện giao dịch dân sự vì lợi ích của người Ủy quyền trong phạm vi thẩm quyền đại diện được xác nhận theo văn bản ủy quyền.

Người đại diện theo ủy quyền được xác lập theo hợp đồng ủy quyền hoặc quyết định hành chính của người đại diện theo pháp luật.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, người đại diện theo ủy quyền được quy định tại Điều 138 Bộ luật dân sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 24 tháng 11 năm 2015.

Người để lại tài sản và quyền tài sản thuộc sở hữu hợp pháp của mình sau khi chết cho những người thừa kế theo di chúc hoặc theo quy định của pháp luật.

Chỉ cá nhân mới có thể là người để lại di sản thừa kế.

Người chuyển cách biểu đạt tác phẩm được thể hiện dưới loại hình ngôn ngữ này sang thể hiện ở một hay nhiều ngôn ngữ khác.

Người dịch tác phẩm không chỉ là những người dịch tác phẩm tiếng Việt sang tiếng nước ngoài hoặc ngược lại từ tiếng nước ngoài sang tiếng Việt, mà còn bao gồm cả người dịch tác phẩm được thể hiện bằng chữ Hán Nôm sang chữ Quốc ngữ hoặc từ dạng chữ viết sang dạng chữ nổi cho người mù.

Người dịch tác phẩm là tác giả của tác phẩm dịch đó và được hưởng các quyền tác giả đối với phần dịch. Người dịch tác phẩm phải được phép của tác giả hoặc chủ sở hữu tác phẩm. Người dịch tác phẩm phải trả thù lao cho tác giả hoặc chủ sở hữu tác phẩm. Người dịch tác phẩm phải thể hiện nguyên văn nội dung của tác phẩm gốc, nếu muốn thay đổi nội dung tác phẩm gốc, thì phải được tác giả cho phép và phải ghi tên tác giả và tên tác phẩm gốc.

Là người được bầu, bổ nhiệm hoặc phê chuẩn vào vị trí lãnh đạo, quản lý và chịu trách nhiệm cao nhất trong cơ quan, tổ chức đó.
(Theo khoản 7 Điều 3 Luật thực hành tiết kiệm, chống lãng phí 2013)

Là tổ chức, cá nhân có tài sản, trách nhiệm dân sự, tính mạng được bảo hiểm theo hợp đồng bảo hiểm. Người được bảo hiểm có thể đồng thời Là người thụ hưởng.

(Theo Khoản 7, Điều 3, Luật Kinh doanh bảo hiểm 2000)

Người được người khác không cùng sống chung với mình chu cấp cho một khoản tiền hoặc lương thực để bảo đảm cuộc sống khi người này lâm vào tình trạng không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình.

Người chịu sự giám hộ của người giám hộ.

Người được giám hộ bao gồm: 1) Người chưa thành niên không còn cha, mẹ hoặc cha, mẹ đều mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, bị Tòa án hạn chế quyền của cha mẹ hoặc còn cha, mẹ nhưng cha, mẹ không có điều kiện chăm sóc, giáo dục người chưa thành niên đó và cha, mẹ có yêu cầu người khác giám hộ cho con mình; 2) Người bị bệnh tâm thần hoặc mắc các bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi của mình.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, người được giám hộ được quy định tại Điều 47 Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 19 tháng 6 năm 2014.

Cá nhân, tổ chức được hưởng quyền, lợi ích từ việc thi hành bản án, quyết định dân sự.

Người được thi hành án có quyền yêu cầu người phải thi hành án thi hành án, gửi đơn hoặc trực tiếp đến Cơ quan thi hành án yêu cầu thi hành án; được thông báo, chứng kiến việc kê biên, định giá, bán đấu giá tài sản, khấu trừ tài sản của người phải thi hành án; khởi kiện vụ án dân sự trong trường hợp tài sản kê biên có tranh chấp; khiếu nại hành vi trái pháp luật của Chấp hành viên và cán bộ làm công tác thi hành án (Điều 377, Điều 382 Bộ luật tố tụng dân sự; Điều 5, Điều 6, Điều 9, Điều 41 Pháp lệnh thi hành án dân sự).

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, khái niệm người được thi hành án được quy định tại Khoản 2, Điều 3 Luật thi hành án dân sự năm 2008 do Quốc hội khóa 12 ban hành ngày 14 tháng 11 năm 2008.

Là người được cơ quan giải quyết bồi thường cử để thực hiện việc giải quyết yêu cầu bồi thường.

(Theo Khoản 6, Điều 3, Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước 2017)

Là cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết tố cáo.

(Theo Khoản 6, Điều 2, Luật Tố cáo 2018)

Người xem xét và đưa ra các ý kiến về vấn đề cần thiết thuộc lĩnh vực khoa học, chuyên môn nghiệp vụ nhất định làm cơ sở để giải quyết đúng đắn vụ án.

Trong quá trình giải quyết vụ án hành chính, khi cần thiết, Tòa án, Viện kiểm sát tự mình hoặc theo yêu cầu của đương sự quyết định trưng cầu giám định. Người giám định phải có mặt theo giấy triệu tập của Tòa án, Viện kiểm sát.

Người giám định có quyền tìm hiểu tài liệu của vụ án liên quan đến đối tượng phải giám định. Người giám định có nghĩa vụ giám định một cách khách quan, trung thực đối tượng được yêu cầu giám định.

Người giám định phải từ chối tham gia tố tụng hoặc bị thay đổi nếu đồng thời là đương sự, người đại diện hoặc người bảo vệ quyền lợi của đương sự, người thân thích của đương sự, người làm chứng trong vụ án; đã tham gia vào việc ra quyết định hành chính hoặc có liên quan đến hành vi hành chính bị khiếu kiện; đã tham gia vào việc ra quyết định giải quyết khiếu nại lần đầu đối với khiếu nại quyết định hành chính, hành vi hành chính; đã tham gia vào việc ra quyết định kỷ luật buộc thôi việc cán bộ, công chức hoặc đã tham gia vào việc ra quyết định giải quyết khiếu nại lần đầu đối với quyết định kỷ luật buộc thôi việc cán bộ, công chức; có người thân thích đã tham gia tố tụng cùng vụ án ở cấp xét xử khác; có căn cứ cho thấy có thể không vô tư trong khi làm nhiệm vụ.

Việc thay đổi người giám định trước khi mở phiên Tòa do Tòa án quyết định; tại phiên Tòa do Hội đồng xét xử quyết định sau khi nghe ý kiến của người bị yêu cầu thay đổi.

Người giám định trong vụ án hành chính là khái niệm được quy định từ Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính ngày 21.5.1996 (sửa đổi, bổ sung năm 2002).

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, người giám định trong tố tụng hình sự được quy định tại Điều 68 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 27 tháng 11 năm 2015. Người giám định trong tố tụng dân sự được quy định tại Điều 79 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 25 tháng 11 năm 2015.

Người được người thân thích của người được giám hộ hoặc người được Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn cùng các tổ chức xã hội tại cơ sở cử làm người giám hộ trong trường hợp người được giám hộ không có người giám hộ đương nhiên.

Một người chỉ được cử làm người giám hộ khi không có ai, trong số những người thân thích của người được giám hộ, có đủ điều kiện làm người giám hộ. Việc cử người giám hộ phải được sự đồng ý của người được cử làm người giám hộ và phải được Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn của người giám hộ công nhận.

Nếu không có người giám hộ đương nhiên và cũng không cử được người giám hộ, không có tổ chức từ thiện đảm nhận việc giám hộ thì cơ quan lao động, thương binh và xã hội nơi cư trú của người được giám hộ đảm nhận việc giám hộ.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, việc cử, chỉ định người giám hộ được quy định tại Điều 54 Bộ luật dân sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 24 tháng 11 năm 2015.

Người có quan hệ thân thích với người được giám hộ và được pháp luật quy định là người giám hộ nếu có đủ điều kiện làm người giám hộ.

Người giám hộ đương nhiên của người chưa thành niên trong các trường hợp không còn cha, mẹ hoặc cha, mẹ đều mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, bị Tòa án hạn chế quyền của cha mẹ hoặc còn cha, mẹ nhưng cha, mẹ không có điều kiện chăm sóc, giáo dục người chưa thành niên đó và nếu cha, mẹ có yêu cầu, thì được xác định như sau: nếu anh, chị ruột không có thỏa thuận khác, thì anh cả hoặc chị cả đã thành niên là người giám hộ của em; nếu anh cả, chị cả không có đủ điều kiện làm người giám hộ, thì những người tiếp theo đã thành niên có đủ điều kiện phải là người giám hộ; Trong trường hợp không có anh, chị ruột hoặc anh, chị ruột không có đủ điều kiện thì ông bà nội hoặc ông bà ngoại có đủ điều kiện phải là người giám hộ.

Người giám hộ đương nhiên của người mắc bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi của mình thì được xác định là chồng (vợ) đối với vợ (chồng) hoặc là con đối với cha mẹ hoặc cha mẹ đối với con nếu những người này có đủ điều kiện làm người giám hộ.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, người giám hộ đương nhiên được quy định tại Điều 52 và Điều 53 Bộ luật dân sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 24 tháng 11 năm 2015.

Người đồng phạm đã cố ý tạo ra những điều kiện vật chất hay tinh thần cho việc thực hiện tội phạm.

Người giúp sức là một trong bốn loại người đồng phạm. Họ có thể có hành vi giúp sức về vật chất hoặc có thể có hành vi giúp sức về tinh thần hoặc có cả hai loại hành vi đó.

Giúp sức về vật chất có thể là cung cấp công cụ, phương tiện hoặc khắc phục những trở ngại... để tạo điều kiện cho người thực hành thực hiện tội phạm được dễ dàng, thuận lợi hơn.

Giúp sức về tinh thần có thể là những chỉ dẫn, góp ý kiến, cung cấp tình hình...

Thông thường, hành vi giúp sức được thực hiện qua hành động nhưng cũng có thể có trường hợp giúp sức qua không hành động. Đó có thể là trường hợp của những người có nghĩa vụ pháp lý phải hành động nhưng đã cố ý không hành động và qua đó đã loại trừ trở ngại khách quan ngăn cản việc thực hiện tội phạm của người trực tiếp thực hiện tội phạm, tạo điều kiện cho họ có thể thực hiện hoặc tiếp tục thực hiện tội phạm được đến cùng.

Một dạng giúp sức đặc biệt là giúp sức bằng lời hứa hẹn trước sẽ che giấu người phạm tội, che giấu các tang, vật chứng hoặc sẽ tiêu thụ các vật do phạm tội mà có sau khi tội phạm thực hiện xong. Lời hứa hẹn trước này có tác dụng củng cố ý định phạm tội, củng cố quyết tâm phạm tội của người trực tiếp thực hiện tội phạm... Chính do có sự tác động tinh thần như vậy mà luật hình sự Việt Nam coi hành vi hứa hẹn trước là một dạng giúp sức tinh thần.

Hành vi giúp sức thường được thực hiện trước khi người thực hành thực hiện tội phạm. Nhưng cũng có trường hợp người giúp sức có hành vi tham gia khi tội phạm đang được tiến hành.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, người giúp sức  được quy định tại Khoản 3 Điều 17 Bộ luật hình sự   năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 27 tháng 11 năm 2015.

Bao gồm: chủ hàng hóa; chủ phương tiện vận tải; người điều khiển phương tiện vận tải; đại lý Làm thủ tục hải quan, người khác được chủ hàng hóa, chủ phương tiện vận tải ủy quyền thực hiện thủ tục hải quan.
(Theo khoản 14 Điều 4 Luật Hải quan 2014)

Là cơ quan, tổ chức, cá nhân khởi kiện vụ án hành chính đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc, quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh; danh sách cử tri bầu cử đại biểu Quốc hội, danh sách cử tri bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân, danh sách cử tri trưng cầu ý dân (sau đây gọi chung Là danh sách cử tri).
(Theo khoản 8 Điều 3 Luật tố tụng hành chính 2015)