Thuật ngữ pháp lý

Là bộ phận của đường để phân chia mặt đường thành hai chiều xe chạy riêng biệt hoặc để phân chia phần đường của xe cơ giới và xe thô sơ. Dải phân cách gồm loại cố định và loại di động.

(Theo Khoản 10, Điều 3, Luật Giao thông đường bộ 2008)

Hành vi xúc phạm nhân phẩm người khác nhằm kích thích hoặc thỏa mãn tình dục, trừ hành vi giao cấu với chính người bị xúc phạm.

Trong lịch sử lập pháp, Luật hình sự Việt Nam có những đánh giá khác nhau về mức độ của tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi dâm ô và do vậy, có quy định khác nhau về hành vi này. Trước khi có Bộ luật hình sự năm 1985, tội dâm ô được quy định trong sắc luật số 03 năm 1976. Bộ luật hình sự năm 1985, khi mới ban hành không quy định tội dâm ô. Trong lần sửa đổi, bổ sung năm 1997, hành vi dâm ô đối với trẻ em đã được quy định là tội phạm thuộc nhóm các tội xâm phạm trật tự công cộng. Tuy nhiên, do hành vi dâm ô đối với trẻ em không chỉ xâm phạm trật tự công cộng, mà quan trọng hơn, hành vi dâm ô đối với trẻ em xâm phạm đến quyền trẻ em, xâm phạm đến sự phát triển bình thường về tâm sinh lý trẻ em, vì vậy, trong Bộ luật hình sự năm 1999, tội phạm này được chuyển về chương Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người.

Dâm ô bao gồm nhiều loại hành vi khác nhau. Những hành vi này cùng có đặc điểm chung là xúc phạm người khác qua hành vi bất kỳ có tính tình dục, trừ hành vi giao cấu với chính người bị xúc phạm. Người bị xúc phạm của hành vi dâm ô có thể là đối tượng của hành vi dâm ô (bị hành vi tình dục tác động đến thân thể như bị sờ mó... hoặc bị buộc phải thực hiện hành vi tình dục như phải sờ mó bộ phận sinh dục của người phạm tội...) hoặc có thể bị buộc phải chứng kiến hành vi tình dục.

Theo Bộ luật hình sự năm 1999, hành vi dâm ô bị coi là tội phạm khi đối tượng của hành vi này là trẻ em (người dưới 16 tuổi) và chủ thể là người đã thành niên (từ đủ 18 tuổi).

Hình phạt được quy định cho tội này có mức cao nhất là 12 năm tù. Hình phạt bổ sung đối với người phạm tội này là cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc những việc nhất định đến 5 năm.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, dâm ô được quy định tại Điều 146 Bộ luật hình sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 27 tháng 11 năm 2015.

Dẫn chiếu đến pháp luật nước thứ ba, một hình thức áp dụng pháp luật nước ngoài theo quy định của pháp luật; trong trường hợp áp dụng pháp luật nước ngoài mà pháp luật nước đó dẫn chiếu đến pháp luật nước thứ ba thì áp dụng pháp luật của nước thứ ba.

Tư pháp quốc tế của Việt Nam cũng như của đa số các nước trên thế giới đều áp dụng hình thức này.

Chế độ dân chủ hoặc quyền dân chủ (nói tắt).

Chế độ dân chủ là chế độ chính trị, trong đó, toàn bộ quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, do nhân dân thực hiện trực tiếp hoặc thông qua đại diện do nhân dân bầu ra.

Chế độ dân chủ đã được thành lập rất sớm từ thời chiếm hữu nô lệ ở nhà nước Cộng hòa Aphina, đánh giá sự phát triển tiến bộ trong lịch sử xã hội loài người, nhằm chống lại chế độ nô lệ, chế độ quân chủ, mà thực chất là một người độc đoán quyết định tất cả mọi vấn đề của đất nước. Ở Cộng hòa Aphina, vai trò chủ yếu trong quản lý nhà nước thuộc Hội nghị quốc dân được lập để giải quyết tất cả các vấn đề chính sách đối nội và đối ngoại của đất nước. Tất cả những người có chức trách trong nhà nước Aphina đều được dân bầu ra và được thay đổi, bãi miễn nhiệm theo nguyên tắc đa số. Tất cả nam công dân Aphina từ đủ 20 tuổi trở lên đều được quyền tham gia Hội nghị quốc dân. Phụ nữ, người nước ngoài, những nô lệ được giải phóng và nô lệ không được phép hưởng các quyền chính trị tại nhà nước Aphina. Do vậy, chế độ dân chủ cộng hòa ở Aphina là chế độ dân chủ chiếm hữu nô lệ của thiểu số.

Dân chủ tư sản ra đời cùng với thắng lợi của các cuộc cách mạng tư sản ở các nước châu Âu. Dân chủ tư sản đã đưa lại sự tiến bộ lớn lao so với chế độ chuyên chế phong kiến trước đó. Lênin khẳng định: "Cộng hòa tư sản, nghị viện, phổ thông đầu phiếu đó là sự tiến bộ lớn lao xét từ quan điểm phát triển xã hội trên phạm vi toàn cầu "; “ Nếu không có chế độ nghị viện, không có chế độ bầu cử... Chắc sự phát triển của giai cấp công nhân không thể có được".

Tuy có vai trò lớn như vậy nhưng dân chủ tư sản vẫn là hình thức thống trị chính trị của giai cấp tư sản, là chế độ dân chủ hình thức, bị cắt xén, chế độ dân chủ dành cho thiểu số. Còn đa số nhân dân lao động nghèo khổ thì bị hạn chế trong thực thi các quyền dân chủ đã được tuyên bố trong các hiến pháp tư sản. Nhiều chế định của dân chủ tư sản, trong giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, đã bị hạn chế và bị xóa bỏ. Chế độ đế quốc chủ nghĩa, chế độ độc tài phát xít chuyên chế đã tạo lập đường lối chính trị gây chiến, nô dịch các nước kém phát triển và đàn áp phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc của các nước trên thế giới cũng như phong trào của quần chúng lao động và giai cấp công nhân trong nước.

Dân chủ xã hội chủ nghĩa được xác lập ở các nước đã hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ và bắt đầu tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa. Đặc trưng của dân chủ xã hội chủ nghĩa là quyền dân chủ của công dân không ngừng được được mở rộng trong tất cả các lĩnh vực hoạt động của Nhà nước, xã hội thông qua hệ thống cơ quan nhà nước và các tổ chức chính trị, chính trị - xã hội và tổ chức xã hội với sự tham gia tích cực vào hoạt động chính trị hàng ngày của đông đảo quần chúng nhân dân lao động. Mục tiêu của dân chủ xã hội chủ nghĩa là xóa bỏ chế độ người bóc lột người, tạo ra ngày càng nhiều hơn các điều kiện thuận lợi để thực hiện triệt để công bằng xã hội, dân chủ, văn minh, công lý cho mọi người, bình đẳng thực sự giữa nam và nữ, giữa các dân tộc, tạo cơ hội cho mọi người dân hạnh phúc thông qua việc thừa nhận và khẳng định các quyền dân chủ đó một cách chính thức trong hiến pháp và các văn bản quy phạm pháp luật, đặt ra các bảo đảm vật chất và tinh thần để thực hiện các quyền đó và không ngừng mở rộng các quyền dân chủ; đề cao trách nhiệm cá nhân đối với Nhà nước và xã hội, phát huy không ngừng quyền làm chủ của nhân dân lao động.

Phương thức tôn trọng và thực hiện dân chủ trong các tổ chức, cộng đồng, hay xã hội, chủ yếu trong tổ chức của các cơ quan đại biểu, cơ quan quyền lực nhà nước, theo đó, quyền dân chủ của các thành viên trong các tổ chức, cộng đồng, hay xã hội đó được thực hiện thông qua các đại diện của họ được bầu chọn hoặc chỉ định trong số các thành viên.

Hệ thống dân chủ đại diện được thiết lập ở 4 cấp: trung ương - Quốc hội; địa phương (cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã) - Hội đồng nhân dân các cấp; đặc trưng bằng hệ thống các thiết chế dân chủ - mối liên hệ, quan hệ giữa cử tri - những người đi bầu và đại biểu - người được bầu. Đó là những cuộc tiếp xúc thường xuyên của đại biểu với các cử tri; hệ thống các phương pháp, hình thức làm việc dân chủ trong nội bộ các cơ quan đại diện, mối quan hệ giữa các cơ quan đại diện và cơ quan hành chính nhà nước cùng cấp với các cơ quan, đoàn thể rộng rãi ở mỗi cấp, trong đó, đặc biệt, có quy chế giám sát cử tri của nhân dân thông qua Mặt trận Tổ quốc và đoàn thể xã hội với các đại biểu do mình bầu ra...

Phương thức tôn trọng và thực hiện dân chủ trong các tổ chức, cộng đồng hay xã hội, theo đó quyền dân chủ của các thành viên trong tổ chức,cộng đồng hay xã hội đó được thực hiện một cách trực tiếp do chính bản thân các thành viên đó.

Các hoạt động cụ thể nhằm thực hiện dân chủ trực tiếp có thể là việc đóng góp ý kiến vào các quyết sách và văn bản quản lý của chính tổ chức đó hoặc bầu cử trực tiếp.

Chế định dân chủ trực tiếp được thể hiện thành một loạt các thiết chế pháp lý cụ thể về các hình thức, phương tiện, cơ chế, thông qua đó, nhân dân trực tiếp thực hiện quyền dân chủ, thể hiện quyền làm chủ xã hội của mình. Thông thường, trong chế định dân chủ trực tiếp, trưng cầu ý dân là hình thức dân chủ trực tiếp cao nhất, qua đó, nhân dân trực tiếp biểu thị ý chí của mình trong việc quyết định những vấn đề có tính quốc sách. Trên thế giới, ở nhiều nước, trưng cầu ý dân được xem là hình thức dân chủ thuần khiết.

Ở Việt Nam, qua bốn bản Hiến pháp, từ Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 1959, Hiến pháp năm 1980 đến Hiến pháp năm 1992 đều có quy định về trưng cầu ý dân (Hiến pháp năm 1946 - Điều 32, 70; Hiến pháp năm 1959 - Điều 53; Hiến pháp năm 1980 - Điều 100; Hiến pháp năm 1992 - Điều 84). Do những điều kiện khách quan, chủ quan, cho đến nay, chưa có cuộc trưng cầu ý dân nào được tiến hành. Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh của Quốc hội khóa XI đã có dự án luật về trưng cầu ý dân. Bầu cử các đại biểu thay mặt mình ở cơ quan đại diện như Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp là hình thức dân chủ trực tiếp quan trọng. Nghị quyết của các cuộc họp dân chủ trực tiếp ở cơ sở cũng là hình thức dân chủ trực tiếp khá phổ biến ở nhiều nước. Các cuộc tổ chức lấy ý kiến của nhân dân về các dự án luật tuy không trực tiếp, nhưng cũng là hình thức dân chủ được coi trọng.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, trưng cầu ý dân được quy định tại Khoản 15 Điều 70 Hiến pháp 2013 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 28 tháng 11 năm 2013.

Cộng đồng người sống trên lãnh thổ của quốc gia nhất định và phải tuân thủ pháp luật của quốc gia đó.

Thành phần dân cư của quốc gia gồm: 1) Công dân của nước sở tại; 2) Người nước ngoài, bao gồm người có quốc tịch nước khác, người có 2 hay nhiều quốc tịch và người không quốc tịch.

Trên cơ sở chủ quyền quốc gia, mỗi quốc gia tự quy định chế độ pháp lý cho từng bộ phận dân cư phù hợp với chế độ kinh tế - xã hội của mình nhưng không được trái với nguyên tắc cơ bản của luật quốc tế.

Trong luật quốc tế, liên quan đến dân cư có nhiều vấn đề như vấn đề quốc tịch, vấn đề nhân quyền, vấn đề chống khủng bố... Việc giải quyết những vấn đề này, suy cho cùng thuộc thẩm quyền của mỗi quốc gia nhưng nó cũng không loại trừ khả năng hợp tác quốc tế. Sự hợp tác quốc tế để giải quyết có hiệu quả các vấn đề trong lĩnh vực dân cư được biểu hiện qua các điều ước quốc tế song phương và đa phương được ký kết ngày càng nhiều như Công ước năm 1948 về ngăn ngừa và trừng trị tội diệt chủng, bốn công ước Giơnevơ về bảo hộ nạn nhân chiến tranh 1949, Công ước về quyền trẻ em năm 1989, các hiệp định tương trợ tư pháp...

Những người rời bỏ nơi cư trú ở quốc gia mà người đó mang quốc tịch hoặc thường trú để đến cư

trú dài hạn hoặc định cư ở một quốc gia khác.

Những người xuất cảnh có thời hạn để thực hiện những mục đích như lao động, học tập... không được coi là những người di cư. Khoản 2 Điều 12 Công ước năm 1966 về các quyền dân sự và chính trị, thừa nhận quyền của mỗi người có quyền rời bỏ nước mình hoặc nơi mình đã thường trú để sang thường trú ở một nước khác. Quyền này theo Công ước có thể bị giới hạn vì những lý do bảo đảm an ninh quốc gia, trật tự xã hội, sức khỏe, đạo đức của dân cư hoặc các quyền và tự do của những người khác. Có 2 yếu tố chính tác động đến việc di cư hiện nay trên thế giới, đó là yếu tố "thúc đẩy" (push) và yếu tố "lôi kéo" (pull); cụ thể đó là tình trạng thất nghiệp cao ở nhiều nơi trên thế giới, bùng nổ dân số dẫn đến đói nghèo, bệnh tật, kinh tế chậm phát triển, tình trạng vi phạm nhân quyền có hệ thống, nạn thất học, phá hủy môi trường và môi sinh, kỳ thị và phân biệt chủng tộc, nội chiến, chiến tranh... Những yếu tố này là nguyên nhân thúc đẩy dòng người di cư từ các nước chậm phát triển, các khu vực có chiến tranh, nội chiến sang những quốc gia khác, khu vực khác. Bên cạnh đó, cuộc sống vật chất và tinh thần ở những nước phát triển, cơ hội tìm được việc làm, được học hành ở những nước này cũng là những yếu tố lôi kéo dòng người di cư từ các nước kém phát triển. Theo Cao ủy Liên hợp quốc về người tị nạn (UNHCR) thì hiện tại luôn có khoảng 22 triệu người đang trên đường rời khỏi nước cư trú, còn theo Hội chữ thập đỏ quốc tế thì khoảng gần nửa tỷ người luôn ở trong tình trạng sẵn sàng rời bỏ nơi cư trú. Nhà nước việt Nam cho phép người dân Việt Nam rời tổ quốc để định cư ở nước ngoài vì lý do đoàn tụ gia đình.

Chuyển giao cho nước khác người có hành vi phạm tội hoặc người đã bị kết án hình sự đang có mặt trên lãnh thổ nước mình để nước được chuyển giao truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành án hình sự.

Dẫn độ tội phạm không phải là nghĩa vụ pháp lý, bởi vì, trong luật quốc tế không có quy phạm được thừa nhận chung về dẫn độ tội phạm. Thông thường, yêu cầu về dẫn độ tội phạm được đáp ứng khi giữa các quốc gia hữu quan có hiệp định đặc biệt về vấn đề này. Khi không có hiệp định về việc dẫn độ kẻ tội phạm cụ thể nào đó là quốc gia tự quyết định theo pháp luật của mình. Trong thực tiễn điều ước quốc tế và pháp luật của nhiều nước thì có quy tắc không dẫn độ các công dân (của nước mình hoặc tội phạm xảy ra trên lãnh thổ nước mình). Việc dẫn độ tội phạm sẽ không được tiến hành nếu như nhà nước tiến hành dẫn độ đã xét xử, đã tuyên án về tội đó và bản án đã được thực hiện. Những tội phạm chiến tranh không thể được coi là tội phạm chính trị (theo nhiều nghị quyết của Đại hội đồng Liên hợp quốc). Trong điều ước quốc tế, có điều khoản quy định: những kẻ ám sát các nguyên thủ quốc gia cũng không được coi là tội phạm chính trị (Công ước về loại trừ và trừng phạt tội khủng bố năm 1937, Công ước châu Âu về dẫn độ tội phạm năm 1957).

Hiện nay, Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã kí với một số nước Hiệp định tương trợ tư pháp, trong đó có quy định về điều kiện và trật tự tiến hành dẫn độ những kẻ là tội phạm hình sự.

Là việc dán, gắn, in, khắc nhãn năng lượng lên sản phẩm, bao bì.

(Theo Khoản 8, Điều 3, Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả 2010)

Những người có quốc tịch nước ngoài hoặc không quốc tịch nhập cảnh một nước khác (không phải nước mà họ mang quốc tịch hoặc đang cư trú) với mục đích cư trú dài hạn hoặc định cư.

Những người nhập cảnh với mục đích cư trú ngắn hạn, như học tập, lao động, công tác... không được coi là người nhập cư (Xt. Nhập cư). Có 2 hình thức nhập cư là nhập cư hợp pháp (còn gọi là nhập cư kiểm soát được) và nhập cư bất hợp pháp (còn gọi là nhập cư không kiểm soát được). Cũng giống như tình trạng di cư (Xt. Di cư), nhập cư cũng chịu tác động bởi yếu tố thúc đẩy và yếu tố lôi kéo, trong đó yếu tố lôi kéo đóng vai trò chính. Chính sự "hấp dẫn" của "thế giới mới" là châu Mỹ, châu Úc đã tạo nên dòng di cư của khoảng 50 triệu người từ châu Âu sang Bắc Mỹ và châu Úc (các nước nhập cư truyền thống) trong thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Sau chiến tranh thế giới lần thứ II, thế giới lại chứng kiến dòng di, nhập cư từ các nước chậm phát triển ở châu Á, Phi, Mỹ Latinh sang các nước phát triển ở châu Âu, Mỹ.

Thông thường các nước điều chỉnh việc nhập cư của người nước ngoài trong các luật về nhập cư (immigration acts), trong đó quy định cụ thể về đối tượng, điều kiện, thủ tục đối với người nhập cư và việc trục xuất những người nhập cư bất hợp pháp hoặc không được cấp các giấy tờ cư trú hợp pháp. Việt Nam chưa có luật nhập cư, Điều 82 Hiến pháp năm 1992 quy định "Người nước ngoài đấu tranh vì tự do và độc lập dân tộc, vì chủ nghĩa xã hội, dân chủ và hòa bình, hoặc vì sự nghiệp khoa học mà bị bức hại thì được Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam xem xét việc cho cư trú". Pháp lệnh nhập cảnh, xuất cảnh, cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam 2000 quy định "người nước ngoài thường trú” là người nước ngoài cư trú, làm ăn, sinh sống lâu dài ở Việt Nam (Điều 3). Những người nước ngoài đang tạm trú tại Việt Nam thuộc 3 trường hợp sau sẽ được xem xét, giải quyết cho thường trú: 1) Là người đấu tranh vì tự do và độc lập dân tộc, vì chủ nghĩa xã hội, vì dân chủ và hòa bình hoặc vì sự nghiệp khoa học mà bị bức hại; 2) Có công lao đóng góp cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam; 3) Là vợ (chồng), con, cha, mẹ của công dân Việt Nam thường trú ở Việt Nam (Điều 13). Người nước ngoài thường trú tại Việt Nam được cấp thẻ thường trú (Điều 14).

là lực lượng thường trực làm nhiệm vụ tại các địa bàn trọng điểm về quốc phòng.

(Theo Khoản 4, Điều 2, Luật Dân quân tự vệ 2019)

là lực lượng vũ trang quần chúng không thoát ly sản xuất, công tác, được tổ chức ở địa phương gọi là dân quân, được tổ chức ở cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, đơn vị sự nghiệp, tổ chức kinh tế (sau đây gọi chung là cơ quan, tổ chức) gọi là tự vệ.

(Theo Khoản 1, Điều 2, Luật Dân quân tự vệ 2019)

Là thành phần của lực lượng vũ trang nhân dân; là lực lượng bảo vệ Đảng, chính quyền, tính mạng, tài sản của Nhân dân, tài sản của cơ quan, tổ chức ở địa phương, cơ sở; làm nòng cốt cùng toàn dân đánh giặc ở địa phương, cơ sở khi có chiến tranh.

(Theo Điều 3 Luật Dân quân tự vệ 2019)

là lực lượng tại chỗ thực hiện nhiệm vụ phòng, chống thiên tai theo phương án phòng, chống thiên tai của địa phương và sự điều động của người có thẩm quyền.

(Theo Khoản 2 Điều 6 Luật phòng chống thiên tai 2013)

là lực lượng làm nhiệm vụ trên các hải đảo, vùng biển Việt Nam.

(Theo Khoản 5, Điều 2, Luật Dân quân tự vệ 2019)

là lực lượng cơ động làm nhiệm vụ trên các địa bàn theo quyết định của cấp có thẩm quyền.

(Theo Khoản 3, Điều 2, Luật Dân quân tự vệ 2019)

là lực lượng làm nhiệm vụ ở thôn, ấp, bản, làng, buôn, bon, phum, sóc, tổ dân phố, khu phố, khối phố, khóm, tiểu khu (sau đây gọi chung là thôn) và ở cơ quan, tổ chức.

(Theo Khoản 2, Điều 2, Luật Dân quân tự vệ 2019)

Người không thuộc lực lượng vũ trang trong chiến tranh.

Địa vị pháp lý của dân thường trong chiến tranh được quy định trong Công ước La Hay năm 1907, Công ước Giơnevơ năm 1949 về bảo vệ dân thường trong chiến tranh, 2 Nghị định thư bổ sung năm 1977 cho 4 Công ước Giơnevơ về bảo hộ nạn nhân chiến tranh.

Pháp luật quốc tế nghiêm cấm việc tấn công bừa bãi, không phân biệt mục tiêu, cấm tấn công hay có hành vi đe dọa dân thường, tấn công dân thường nhằm mục đích trả đũa, phá hủy hoặc di chuyển những cơ sở thiết yếu cho sự tồn tại của dân thường như đê điều, kho lương thực, súc vật nuôi. Các bên trong xung đột vũ trang không được lợi dụng sự có mặt của dân thường để cản trở việc tấn công vào mục tiêu quân sự.

Dân tộc (tộc người, ethnie) - hình thái đặc thù của một tập đoàn người, xuất hiện trong quá trình phát triển của tự nhiên và xã hội, được phân biệt bởi 3 đặc trưng cơ bản là ngôn ngữ, văn hóa và ý thức tự giác về cộng đồng, mang tính bền vững qua hàng nghìn năm lịch sử; ví dụ: dân tộc (hay tộc người) Việt, dân tộc (hay tộc người) Tày, dân tộc (hay tộc người) Khơ Me... Hình thức và trình độ phát triển của tộc người phụ thuộc vào các thể chế xã hội ứng với các phương thức sản xuất.

Dân tộc (nation) - hình thái phát triển cao nhất của tộc người, xuất hiện trong xã hội tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa (hình thái của tộc người trong xã hội nguyên thủy là bộ lạc, trong xã hội nô lệ và xã hội phong kiến là bộ tộc). Dân tộc đặc trưng bởi sự cộng đồng bền vững và chặt chẽ hơn về kinh tế, ngôn ngữ, lãnh thổ, các đặc điểm về văn hóa và ý thức tự giác tộc người.

So với bộ tộc thời phong kiến, dân tộc trong thời kỳ phát triển tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa có lãnh thổ ổn định, tình trạng cát cứ bị xóa bỏ, có nền kinh tế hàng hóa phát triển, thị trường quốc gia hình thành thống nhất, các ngữ âm, thổ ngữ bị xóa bỏ, tiếng thủ đô được coi là chuẩn và ngày càng lan rộng ảnh hưởng, sự cách biệt về văn hóa giữa các vùng, miền và giữa các bộ phận của tộc người bị xóa bỏ phần lớn, ý thức về quốc gia được củng cố vững chắc.

Cộng đồng dân tộc thường được hình thành hoặc từ một bộ tộc phát triển lên; hoặc là kết quả của sự thống nhất hai hay nhiều bộ tộc có những đặc điểm chung về lịch sử - văn hóa.

Ngoài những nét giống nhau trên, giữa dân tộc tư bản chủ nghĩa và dân tộc xã hội chủ nghĩa có những nét khác biệt nhau, do đặc điểm của phương thức sản xuất và thể chế xã hội. Ở dân tộc tư bản chủ nghĩa, xã hội phân chia đối kháng giai cấp giữa tư sản và vô sản, Nhà nước là của giai cấp tư sản, bảo vệ quyền lợi của giai cấp tư sản. Còn ở dân tộc xã hội chủ nghĩa, xã hội không còn đối kháng giai cấp, quyền lực nhà nước thuộc về giai cấp công nhân và nhân dân lao động.

Dân tộc (quốc gia dân tộc; ví dụ: dân tộc Việt Nam) là cộng đồng chính trị - xã hội, được hình thành do sự tập hợp của nhiều tộc người có trình độ phát triển kinh tế - xã hội khác nhau cùng chung sống trên một lãnh thổ nhất định và được quản lý thống nhất bởi một nhà nước. Kết cấu của cộng đồng quốc gia dân tộc rất đa dạng, phụ thuộc vào điều kiện lịch sử, hoàn cảnh kinh tế, văn hóa, xã hội của từng nước. Một quốc gia dân tộc có tộc người đa số và các tộc người thiểu số. Có tộc người đã đạt đến trình độ dân tộc, song nhiều tộc người ở trình độ bộ tộc. Với cơ cấu tộc người như vậy, quan hệ giữa các tộc người rất đa dạng và phức tạp. Nhà nước phải ban hành chính sách dân tộc để duy trì sự ổn định và phát triển của các tộc người, sự ổn định và phát triển của đất nước. Cũng có trường hợp, một quốc gia chỉ gồm một tộc người (Triều Tiên).

Là toàn bộ các dạng vật chất được lấy ra từ động vật, thực vật như: Máu, dịch mật của động vật; nhựa, tinh dầu lấy ra từ thực vật; hoặc là các phần của động vật, thực vật đã được chế biến như là thuốc, nước hoa, đồng hồ, túi xách...

(Theo khoản 6 Điều 3 Nghị định 06/2019/NĐ-CP về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp

Dạng tật bao gồm:
a) Khuyết tật vận động;
b) Khuyết tật nghe, nói;
c) Khuyết tật nhìn;
d) Khuyết tật thần kinh, tâm thần;
đ) Khuyết tật trí tuệ;
e) Khuyết tật khác.

(Theo Khoản 1, Điều 3 Luật người khuyết tật 2010)

là tập hợp các thông tin về tên, địa chỉ, số thuê bao và thông tin liên quan khác của thuê bao điện thoại cố định, được lưu giữ dưới dạng bản in, bản điện tử, trên mạng do doanh nghiệp viễn thông phát hành và quản lý.

(Theo Khoản 1 Điều 30 Luật Viễn thông 2009)

là bản ghi thông tin tóm tắt về lý lịch, nhân dạng, ảnh chụp ba tư thế, in dấu vân hai ngón tay trỏ của người chấp hành án, người chấp hành biện pháp tư pháp do cơ quan có thẩm quyền lập và lưu giữ.

(Theo Khoản 18, Điều 3, Luật Thi hành án hình sự 2019)

Sự coi trọng của xã hội về con người hoặc tổ chức nào đó và được thừa nhận như một quyền nhân thân.

Danh dự là phạm trù cá nhân mang tính xã hội, luôn gắn liền với chủ thể xác định, là một trong những yếu tố để khẳng định vai trò, vị trí, uy tín của một người hoặc một tổ chức trong xã hội, được Hiến pháp, pháp luật bảo hộ, không ai được xâm phạm.

Luật dân sự bảo vệ danh dự của các chủ thể khi bị vu khống, xúc phạm bằng các biện pháp phù hợp như buộc xin lỗi, cải chính công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng... Mọi phí tổn cho việc khôi phục danh dự do người đã xúc phạm danh dự gánh chịu.

Gồm:
1. Danh hiệu thi đua đối với cá nhân;
2. Danh hiệu thi đua đối với tập thể;
3. Danh hiệu thi đua đối với hộ gia đình.

(Theo Điều 7 Luật Thi đua, Khen thưởng 2003)

Gồm:
1. Danh hiệu thi đua đối với cá nhân;
2. Danh hiệu thi đua đối với tập thể;
3. Danh hiệu thi đua đối với hộ gia đình.

(Theo Điều 7 Luật Thi đua, Khen thưởng 2003)

1. Danh hiệu vinh dự nhà nước để tặng hoặc truy tặng cho cá nhân, tặng cho tập thể có những đóng góp đặc biệt xuất sắc vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
2. Danh hiệu vinh dự nhà nước gồm:
a) "Bà mẹ Việt Nam anh hùng";
b) "Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân";
c) "Anh hùng Lao động";
d) "Nhà giáo nhân dân", "Nhà giáo ưu tú";
đ) "Thầy thuốc nhân dân", "Thầy thuốc ưu tú";
e) "Nghệ sĩ nhân dân", "Nghệ sĩ ưu tú";
g) "Nghệ nhân nhân dân", "Nghệ nhân ưu tú".

(Theo Điều 58 Luật Thi đua, Khen thưởng 2003)

1. Danh hiệu vinh dự nhà nước để tặng hoặc truy tặng cho cá nhân, tặng cho tập thể có những đóng góp đặc biệt xuất sắc vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

2. Danh hiệu vinh dự nhà nước gồm:

a) “Tỉnh Anh hùng”, “Thành phố Anh hùng”;

b) “Bà mẹ Việt Nam Anh hùng” ;

c) “Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân”;

d) “Anh hùng Lao động” ;

đ) “Nhà giáo nhân dân”, “Nhà giáo ưu tú”;

e) “Thầy thuốc nhân dân”, “Thầy thuốc ưu tú”;

g) “Nghệ sĩ nhân dân”, “Nghệ sĩ ưu tú”;

h) “Nghệ nhân nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú”.”

(Theo khoản 1 Điều 1 Luật Thi đua, Khen thưởng sửa đổi 2005)

Là cảnh quan thiên nhiên hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên nhiên với công trình kiến trúc có giá trị lịch sử, thẩm mỹ, khoa học.

(Theo Khoản 4, Điều 4, Luật di sản văn hóa 2001)

Là các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm của động vật, gây thiệt hại lớn về kinh tế - xã hội hoặc các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm giữa động vật và người.
(Theo khoản 13 Điều 3 Luật thú y 2015)

Là tên nhóm hàng hóa, tên vật tư, tên thiết bị dự trữ quốc gia.

Danh mục hàng dự trữ quốc gia bao gồm các nhóm hàng sau đây:
a) Lương thực;
b) Vật tư, thiết bị cứu hộ, cứu nạn;
c) Vật tư thông dụng động viên công nghiệp;
d) Muối trắng;
đ) Nhiên liệu;
e) Vật liệu nổ công nghiệp;
g) Hạt giống cây trồng;
h) Thuốc bảo vệ thực vật;
i) Hóa chất khử khuẩn, khử trùng làm sạch môi trường, xử lý nguồn nước sinh hoạt và trong nuôi trồng thủy sản;
k) Thuốc phòng, chống dịch bệnh cho người;
l) Thuốc phòng, chống dịch bệnh cho gia súc, gia cầm, cây trồng, nuôi trồng thủy sản;
m) Vật tư, thiết bị, hàng hóa phục vụ quốc phòng, an ninh.

(Theo Khoản 2 Điều 27 Luật Dự trữ quốc gia 2012)

Danh mục hàng hóa, dịch vụ thực hiện bình ổn giá bao gồm:
a) Xăng, dầu thành phẩm;
b) Điện;
c) Khí dầu mỏ hóa lỏng;
d) Phân đạm; phân NPK;
đ) Thuốc bảo vệ thực vật theo quy định của pháp luật;
e) Vac-xin phòng bệnh cho gia súc, gia cầm;
g) Muối ăn;
h) Sữa dành cho trẻ em dưới 06 tuổi;
i) Đường ăn, bao gồm đường trắng và đường tinh luyện;
k) Thóc, gạo tẻ thường;
l) Thuốc phòng bệnh, chữa bệnh cho người thuộc danh mục thuốc chữa bệnh thiết yếu sử dụng tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh theo quy định của pháp luật.

(Theo Khoản 2 Điều 15 Luật Giá 2012)

Danh mục lưu vực sông bao gồm:
a) Lưu vực sông liên tỉnh;
b) Lưu vực sông nội tỉnh.

(Theo Khoản 2 Điều 7 Luật Tài nguyên nước 2012)

là căn cứ để thực hiện các nội dung quản lý tài nguyên nước theo lưu vực sông, nguồn nước.

(Theo Khoản 1 Điều 7 Luật Tài nguyên nước 2012)

Danh mục nguồn nước bao gồm:
a) Nguồn nước liên tỉnh;
b) Nguồn nước nội tỉnh;
c) Nguồn nước liên quốc gia

(Theo Khoản 3 Điều 7 Luật Tài nguyên nước 2012)

Là danh sách tổ chức, cá nhân do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam lập nhằm cảnh báo tổ chức, cá nhân có rủi ro cao về rửa tiền.

(Theo Khoản 13, Điều 4, Luật phòng chống rửa tiền 2012)

Bản ghi tên các chủ nợ do tổ quản lý tài sản lập trong thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp, trong đó ghi rõ số nợ của mỗi chủ nợ với sự phân định nợ có bảo đảm, nợ không bảo đảm, nợ đến hạn, nợ chưa đến hạn.

Danh sách chủ nợ sau khi lập xong được niêm yết công khai tại Tòa án cấp tỉnh, trụ sở chính và các chi nhánh của doanh nghiệp mắc nợ. Các chủ nợ và doanh nghiệp mắc nợ có quyền khiếu nại với Tòa án về danh sách chủ nợ. Hết thời hạn niêm yết, tổ quản lý tài sản khóa sổ danh sách chủ nợ, những chủ nợ không gửi giấy đòi nợ thì mất quyền tham gia hội nghị chủ nợ.

Danh sách chủ nợ có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định công nợ của doanh nghiệp mắc nợ cũng như quyền đòi nợ của các chủ nợ, là cơ sở cho việc triệu tập và tiến hành hội nghị chủ nợ để xem xét thông qua phương án hòa giải, giải pháp tổ chức lại hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp hoặc phương án phân chia giá trị tài sản của doanh nghiệp trong trường hợp doanh nghiệp bị tuyên bố phá sản.

Tập hợp các cử tri của kỳ bầu cử.

Danh sách cử tri thường được lập trước các kỳ bầu cử nhằm xác định một cách đầy đủ, chính xác các cử tri có đủ năng lực pháp luật và năng lực hành vi để tham gia các kỳ bầu cử. Tuy không có quy định bắt buộc về việc sử dụng thuật ngữ pháp lý này, song trên thực tế, danh sách cử tri không được dùng cho tất cả các loại bầu cử do mọi cơ quan, tổ chức khác nhau thực hiện (như các hội, đoàn thể nghề nghiệp) mà chỉ được sử dụng cho các cuộc bầu cử các cơ quan quyền lực các cấp (như bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu hội đồng nhân dân các cấp) hoặc trong các đợt trưng cầu ý dân do Nhà nước tiến hành.

Ở Việt Nam, hiện chưa có tài liệu nào chỉ rõ khái niệm danh sách cử tri được dùng lần đầu tiên khi nào và do ai sử dụng. Tuy nhiên, nhiều tài liệu ghi lại rõ ràng sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, đặc biệt là trong cuộc Tổng tuyển cử bầu Quốc hội đầu tiên của Việt Nam ngày 06.01.1949 cụm từ này đã được sử dụng rất rộng rãi (xt. Cử tri; Bầu cử Quốc hội; Bầu cử Hội đồng nhân dân; Trưng cầu ý dân).

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, danh sách cử tri được quy định tại Chương IV Luật bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 25 tháng 06 năm 2015.