Thuật ngữ pháp lý

Đơn vị hành chính cấp cơ sở ở vùng nông thôn cùng với các thị trấn hợp thành đơn vị hành chính huyện, bao gồm nhiều thôn.

Chính quyền xã trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình theo quy định của pháp luật quản lý về kế hoạch, ngân sách, tài chính; nông nghiệp, ngư nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ lợi; tiểu thủ công nghiệp; giao thông; thương mại, dịch vụ; văn hoá, giáo dục; xã hội và đời sống; quốc phòng; an ninh, trật tự, an toàn xã hội; chính sách dân tộc và chính sách tôn giáo; thi hành pháp luật; xây dựng chính quyền và quản lý địa giới hành chính trên địa bàn xã.

Hình thức liên kết các cá nhân nhìn từ góc độ “tư, cá thể”, tổng thể các mối quan hệ, lợi ích của cá nhân với cá nhân, tổng thể những cấu trúc xã hội, kinh tế, văn hóa, tôn giáo, gia đình, địa lý... vận hành trong một môi trường xã hội nhất định ở bên ngoài sự can thiệp của nhà nước, là “luật chơi” của những chủ thể khác nhau với những hoạt động vừa có tính cá thể, vừa có tính xã hội.

Xét theo nguồn gốc, khái niệm “xã hội công dân” đã được dùng trong tác phẩm “Politike" (chính trị) của Aristote, người được C. Mác xác định là nhà tư tưởng vĩ đại nhất của thời cổ đại. Aristote phân biệt các hình thức tập hợp người khác nhau như gia đình, dòng họ, làng xóm, nhà nước, xã hội. Đồng thời, Aristote cũng nhận ra sự cần thiết phải hạn chế sự can thiệp của nhà nước vào một số lĩnh vực thuộc đời sống riêng tư của công dân như gia đình hoặc đời sống tinh thần riêng của công dân như tôn giáo, tín ngưỡng. Trong thời cổ đại ý niệm về “xã hội công dân" cùng hình thành và ra đời với khái niệm “civis” (công dân), “civitu” (xã hội)". Bước chuyển từ ý niệm về xã hội công dân nâng lên thành một khái niệm mang tính triết lý - pháp luật lần đầu tiên được thể hiện một cách rõ ràng và nổi bật trong tác phẩm của nhà triết học người Anh Thomas Hopps (1588 - 1679) “De cive” (Bàn về công dân) xuất bản năm 1642 và “Levia than” (con quái vật) xuất bản năm 1651.

Xã hội khác với nhà nước, là một hình thái cộng đồng luôn luôn tồn tại, nhưng xã hội công dân chỉ xuất hiện trong quá trình và từ kết quả của việc tách nhà nước ra từ các cấu trúc xã hội khác và đồng thời, nhờ đó một loạt các quan hệ xã hội được “phi nhà nước hóa". Nhìn từ phương diện đó thì có thể thấy chính trong quá trình hình thành và phát triển của xã hội công dân, nhà nước và pháp luật càng phát triển, hoàn thiện như trong xã hội hiện đại.

Trong các thế kỉ tiếp theo, sau Thomas Hopps, các nhà tư tưởng như Locke, Rousseau, Kant, Hegel đều trực tiếp có bàn về xã hội công dân! Trong tác phẩm "Khế ước xã hội”, Rousseau lần đầu tiên và khác với Locke, đã phân biệt rạch ròi xã hội chính trị và xã hội công dân. Thành viên của xã hội thứ nhất có vị trí của những thần dân, còn thành viên của xã hội thứ hai là công dân của chế độ. Cũng chính được sự cổ vũ bởi tư tưởng của Rousseau, trong tiến trình cách mạng Pháp đã ra đời các khái niệm "nhân quyền” và “dân quyền” và Bản tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của cách mạng Pháp năm 1789.

Hegel, trong tác phẩm "Triết học pháp quyền” nghiên cứu về xã hội công dân, cho rằng sự ra đời của xã hội công dân muộn hơn nhiều so với sự ra đời của nhà nước. Xã hội công dân là sản phẩm của thời đại mới, nó bảo đảm mối quan hệ giữa con người với con người thông qua các chế định pháp luật, thông qua các nhu cầu và quyền lợi khác nhau. Hegel khẳng định cơ sở pháp luật của xã hội công dân là quyền bình đẳng của con người với tư cách là những chủ thể của pháp luật, là quyền tự do theo pháp luật của họ, là sự bảo vệ của pháp luật khỏi mọi vi phạm cũng như một hệ thống pháp luật ổn định và một Toà án đủ tin cậy. Theo Hêghen, xã hội công dân là một hình thái liên kết thỏa mãn mục đích cá nhân bằng những phương tiện văn minh, nó góp phần biến con người thành chủ thể có văn hóa.

Xã hội công dân đối lập với trạng thái tự nhiên, khi loài người đang hình thành, nơi mà mọi công dân luôn trong tình trạng đối địch nhau. Rousseau, nhà tư tưởng người Pháp thế kỉ XVIII, đã đánh giá việc chuyển đổi từ trạng thái tự nhiên mông muội sang nhà nước, sang xã hội công dân là một bước tiến quan trọng của văn minh nhân loại, ông coi đó như niềm hy vọng tốt đẹp của con người.

Khi phân tích nội dung của khái niệm “xã hội công dân”, nhà chính trị học người Pháp - Migranten cho rằng, xã hội công dân là tổng hòa các quan hệ phi chính trị, trong đó bao gồm cả quan hệ kinh tế, quan hệ tôn giáo, quan hệ đạo đức, quan hệ gia đình... Đó là toàn bộ đời sống xã hội trong lĩnh vực tự quản của những công dân tự do và các tổ chức tự quản của họ. Lĩnh vực tự quản đó nằm ngoài sự can thiệp trực tiếp của các cơ quan nhà nước. Tuy vậy, tính phi chính phủ của các hoạt động nói trên chỉ là tương đối, mặc dù nó không mang tính nhà nước.

Khi đánh giá về vấn đề này, Mác coi xã hội công dân như là một thành tựu vĩ đại của loài người, một hình thức tổ chức xã hội đầu tiên trong lịch sử đem lại cho mọi thành viên trong xã hội một quy chế chính trị bình đẳng như nhau.

Sự hình thành và phát triển của xã hội công dân đến nay đã được mấy thế kỉ và đương nhiên quá trình đó chưa kết thúc. Những yếu tố cá biệt của xã hội công dân xuất hiện khá sớm tại một số quốc gia cổ đại (Hy Lạp, La Mã), nơi mà sự phát triển của các nghề thủ công và thương mại làm phát sinh sản xuất hàng hoá - tiền tệ được thể chế hóa về mặt pháp luật và được khẳng định trong một loạt các chế định của ngành luật tư (dân sự, đặc biệt là pháp luật dân sự La Mã). Nhưng đó chỉ mới là những yếu tố cá biệt của xã hội công dân chỉ tồn tại ở một số vùng song song với các cấu trúc xã hội tầng lớp - đẳng cấp theo chiều dọc.

Sự hình thành xã hội công dân ở một loạt các quốc gia ở các vùng rộng lớn của châu Âu, châu Mỹ bắt đầu ở thời cận đại. Tính từ thời điểm đó, các xã hội công dân đã và đang phát triển trải qua ba thời kỳ. Bước chuyển đổi từ giai đoạn trước qua giai đoạn sau được đánh dấu bằng những thay đổi cơ bản của chế độ nhà nước, xã hội với những biến động xã hội và chính trị thực sự sâu sắc, với các phong trào quần chúng, những xung đột giai cấp và cả những thay đổi sâu sắc của hệ ý thức xã hội.

Ở giai đoạn thứ nhất (khoảng thế kỉ XVI - XVII) định hình những tiền đề kinh tế, chính trị, tư tưởng của xã hội công dân. Đó là sự phát triển công nghiệp, thương mại là sự chuyên môn hoá các ngành sản xuất, sự phân công lao động theo chiều sâu, sự phát triển các quan hệ tiền - hàng. Được sự ủng hộ của các thành phố và tầng lớp thị dân, trong một loạt nước ra đời các quốc gia dân tộc với một loạt đặc trưng của các nhà nước hiện đại (chủ quyền, ngân khố nhà nước, bộ máy quản lý nhà nước chuyên nghiệp,...).

Đến thời điểm này đã diễn ra bước ngoặt làm thay đổi ý thức hệ xã hội, sự phát triển mạnh mẽ của văn hoá, nghệ thuật, sự phổ cập rộng rãi đạo đức học tin lành tư sản, hình thành cái gọi là “Học thuyết pháp quyền tự nhiên” với những quan điểm chung, cơ bản trực tiếp có quan hệ với các tư tưởng về xã hội công dân với tính cách là một lý tưởng chính trị - xã hội. Đi đầu trong các cuộc đấu tranh của các tầng lớp bị áp bức chống tình trạng bất bình đẳng và đặc quyền phong kiến là tầng lớp thị dân. Đó cũng là thời điểm bắt đầu của Cách mạng tư sản Anh quốc năm 1640, kết thúc thời Cận - Đại.

Giai đoạn thứ hai (khoảng cuối thế kỉ XVII đến cuối thế kỉ XIX) trong một loạt nước phát triển nhất hình thành xã hội công dân dưới dạng chủ nghĩa tư bản nguyên thuỷ dựa trên nền kinh doanh tư nhân.

Trong giai đoạn này, với các nhà nước vận hành theo chế độ đại diện, đã chính thức thừa nhận mọi người sinh ra đều bình đẳng với việc quy định cho mọi người được hưởng các quyền và tự do và đây chính là dấu hiệu chủ yếu và là cơ sở của xã hội công dân. Nếu như trong xã hội trung cổ tình trạng phổ biến là sự đặc quyền, đặc lợi, là sự bất bình đẳng về mặt pháp luật thì dấu hiệu đặc trưng của thời đại mới mà biểu hiện đặc trưng của nền sản xuất mới, phương thức sản xuất mới, hiện đại là nguyên tắc mọi người đều bình đẳng trước pháp luật, hoặc nói theo cách nói của Mác - Ănghen: Đơn giản là quyền bình đẳng. Phải xem đây là bước ngoặt lịch sử trong lối sống của cả xã hội loài người.

Tất nhiên, đây mới chỉ là sự bình đẳng về mặt pháp lý, nhất là trong buổi ban đầu đã bị phê phán mạnh mẽ như là một trò bịp bợm, giả dối, vì bình đẳng về pháp lý mà chưa có sự bình đẳng về mặt thực tế. Đó chỉ mới là khả năng, còn xa với bình đẳng trên thực tế.

Đồng thời, cũng phải thấy ý nghĩa lịch sử quyền bình đẳng trước pháp luật của mọi người, kết quả của cuộc đấu tranh quyết liệt nhiều thế kỷ, để cuối cùng mới được thừa nhận một cách chính thức. Lần đầu tiên, trong lịch sử đấu tranh của loài người, mọi người không bị lệ thuộc vào hoàn cảnh xuất thân, sinh ra đã có quyền bình đẳng với người khác và được hưởng một loạt các quyền tự do được pháp luật quy định và nhà nước thừa nhận, đưa lại cho mọi người thể hiện mình với tư cách là một người tự do mà người khác phải tôn trọng và trở thành cái cốt lõi của xã hội công dân trong giai đoạn này.

Bắt đầu bằng các Hiến chương về các quyền (Anh, Mỹ) và Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của Cách mạng Pháp, xã hội công dân trở thành xã hội của những con người bình đẳng về mặt pháp lý, thể hiện khả năng, năng lực, kể cả khả năng sáng tạo của mình nhằm đáp ứng nhu cầu của cuộc sống thường nhật.

Khác với nhà nước được tổ chức như một tâm điểm điều hành một bộ máy theo chiều dọc với một trật tự thứ bậc của một thiết chế với các cơ quan quan hệ với nhau theo chế độ chỉ huy - phục tùng và kỉ luật nhà nước, xã hội công dân được tổ chức chủ yếu theo chiều ngang với những mối quan hệ và liên hệ đa dạng giữa các công dân, các hiệp đoàn, liên minh, có khi chỉ là tập thể những người nhằm cùng thực hiện, triển khai các hoạt động vì lợi ích đang theo đuổi của cá nhân và của chung các cộng đồng lớn nhỏ. Sự khác biệt trong cấu trúc của xã hội công dân và của bộ máy nhà nước cũng như nguyên tắc, phương thức hoạt động khác nhau sẽ in dấu ấn lên phương pháp điều chỉnh bằng pháp luật các quan hệ công, tư và lên chính hệ thống pháp luật đặt ra những vấn đề cho nhà nước và cho chính cả hai chủ thể. Cũng vì vậy, ở đây cũng như trong các quan hệ khác nhau không thể có vấn đề đặt xã hội công dân trong thể đối lập đối với nhà nước, nhất là trong một nhà nước pháp quyền hoặc đặt nhà nước trùm lên xã hội công dân, bất chấp, không tính đến thực tế cuộc sống về nhu cầu phối hợp đồng bộ của hai chủ thể.

Giai đoạn thứ ba hình thành và phát triển của xã hội công dân hiện vẫn đang diễn ra, bắt đầu từ khoảng giáp ranh giữa hai thế kỷ XIX - XX. Đây là giai đoạn mà vị trí then chốt, chủ đạo trong các ngành công nghiệp, thương mại đã chuyển từ tay các cơ sở kinh doanh tư nhân, cá thể vào tay các tập đoàn công nghiệp, tài chính, thương mại. Mặt khác, từ phía giai cấp công nhân và nhân dân lao động đông đảo đã hình thành những tổ chức công đoàn hùng hậu mà giới chủ luôn phải tính đến. Một nét tiêu biểu của giai đoạn phát triển này là thiết chế quyền lực với chế độ đại diện, tranh cử, nghị trường được vận dụng phổ biến, các chính đảng ngày càng phải tính đến lợi ích không chỉ của giai cấp mà họ đại diện mà còn phải quan tâm đến lợi ích của các tầng lớp cử tri đông đảo đang nắm trong tay lá phiếu có thể quyết định số phận chính trị của họ. Họ phải tạo cho mình vỏ bọc dân chủ. Trở thành đảng cầm quyền, các chính đảng trong điều hành, quản lý phải thi hành chính sách, ban hành pháp luật điều hoà được các lợi ích đa phía. Mặt khác, nhà nước ngày càng can thiệp sâu vào đời sống kinh tế. Nhà nước không còn đơn thuần đóng vai người lính gác đêm, chỉ thực hiện chức năng bảo vệ với một vai trò thụ động mà sử dụng ngày càng nhiều công cụ và có khả năng tác động ngược lên tầng lớp cầm quyền. Tính năng động cập nhật của xã hội công dân càng bộc lộ ra rõ nét. Có thể nói, đây là thời kỳ làm bộc lộ rất rõ vai trò, khả năng tác động mạnh mẽ của xã hội công dân để phục vụ lợi ích chung của cộng đồng.

Trong thời hiện đại, tính pháp quyền của nhà nước càng có cơ sở khách quan và nhu cầu chủ quan của bản thân nhà nước để bộc lộ rõ nét hơn, trực tiếp tác động đến việc phát huy, tăng cường vai trò của xã hội công dân và ngược lại, từ phía xã hội công dân có điều kiện khách quan chủ động hơn trong việc phát huy vai trò, ảnh hưởng của mình đến hoạt động có định hướng của nhà nước pháp quyền. Đây chính là tiền đề khách quan để khẳng định: trong giai đoạn mới hiện nay, với tiến trình phát triển của các nhà nước pháp quyền khó mà nói đến một nhà nước pháp quyền trong điều kiện xã hội ổn định mà không có mặt, không được dựa trên một xã hội công dân phát triển, chủ động, tích cực phát huy vai trò của mình. Đồng thời lại phải thấy, những đối kháng lợi ích, nhất là ở mức độ không điều hòa, thiếu một sự đồng thuận xã hội rộng rãi, xét một cách khách quan sẽ dẫn đến sự phân tầng xã hội làm giảm thiểu, có khi đến triệt tiêu tiềm năng, hiệu quả, hiệu lực của nhà nước pháp quyền và xã hội công dân.

Người góp vốn, góp sức tham gia hợp tác xã.

Xã viên hợp tác xã là công dân Việt Nam phải từ đủ 18 tuổi trở lên, có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, tán thành điều lệ hợp tác xã, tự nguyện xin gia nhập hợp tác xã. Hộ gia đình, pháp nhân cũng có thể trở thành xã viên theo quy định của điều lệ hợp tác xã. Khi tham gia hợp tác xã, hộ gia đình, pháp nhân phải cử một thành viên trong hộ đủ điều kiện theo luật định làm đại diện. Xã viên hợp tác xã là hộ gia đình bình đẳng với xã viên khác về quyền lợi và nghĩa vụ. Một người có thể là xã viên của nhiều hợp tác xã không cùng ngành, nghề nếu điều lệ hợp tác xã không quy định khác.

Xã viên hợp tác xã có quyền và nghĩa vụ cơ bản như có nghĩa vụ góp vốn theo quy định của điều lệ hợp tác xã; chịu trách nhiệm về các khoản lỗ của hợp tác xã trong phạm vi vốn góp, bồi thường thiệt hại do mình gây ra cho hợp tác xã; có quyền được ưu tiên làm việc cho hợp tác xã và được trả công lao động, hưởng lãi chia theo vốn góp, công sức đóng góp và theo mức độ sử dụng dịch vụ của hợp tác xã; được tham gia quản lý hợp tác xã; được chuyển -vốn góp và các quyền và nghĩa vụ của mình cho người khác; có quyền xin ra hợp tác xã và được trả lại vốn góp khi ra hợp tác xã...

Định rõ một người là cha hoặc một người là mẹ cho con trên cơ sở các quy định của pháp luật.

Thông thường, do có sự kiện sinh đẻ nên việc xác định mẹ cho con ít có vướng mắc và tranh chấp. Pháp luật quan tâm đến việc xác định cha cho con. Luật hôn nhân và gia đình Việt Nam quy định việc xác định cha cho con trong hôn nhân và xác định cha cho con ngoài hôn nhân. Xác định cha cho con trong hôn nhân theo Điều 63 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 quy định: "Con sinh ra trong thời kỳ hôn nhân hoặc do người vợ có thai trong thời kỳ đó là con chung của vợ chồng”. Như vậy, nếu người phụ nữ đang có chồng mà có thai hoặc sinh con thì chồng của người phụ nữ đó được xác định là cha của đứa trẻ (Xt. Con chung). Nếu người chồng không nhận đứa trẻ là con thì phải có chứng cứ và phải được Tòa án xác định. Việc xác định cha cho con ngoài hôn nhân do Tòa án thực hiện khi có yêu cầu của người con ngoài hôn nhân đã thành niên, người mẹ, người giám hộ của người con chưa thành niên hoặc Viện kiểm sát, Hội liên hiệp phụ nữ, uỷ ban bảo vệ và chăm sóc trẻ em. Tòa án xác định một người đàn ông là cha của con ngoài hôn nhân phải chứng minh được một trong các sự kiện sau:1) trong thời gian người mẹ có thể thụ thai đứa con, người đàn ông bị kiện và người mẹ đứa con đã công nhiên chung sống với nhau như vợ chồng; 2) Trong thời gian có thể thụ thai đứa con, người mẹ và người đàn ông bị kiện đã thương yêu nhau, hứa hẹn kết hôn với nhau, sau đó có con thì họ không kết hôn với nhau nữa; 3) Người mẹ đã bị người đàn ông bị kiện cưỡng dâm hoặc hiếp dâm trong thời gian có thể thụ thai đứa con; 4) Sau khi đứa trẻ được sinh ra, người đàn ông bị kiện đã chăm sóc, yêu thương như con mình; 5) Có thư từ, giấy tờ do người đàn ông bị kiện viết xác nhận đứa trẻ là con của họ.

Xác định cha cho con nhằm đảm bảo quyền lợi cho người con về lợi ích vật chất và tinh thần.

Định rõ một người là con của cha hoặc của mẹ trên cơ sở các quy định của pháp luật.

Xác định con cho cha, mẹ có thể được tiến hành tại Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi thường trú của người con nếu người cha, người mẹ tự nguyện nhận con và không có tranh chấp. Trong trường hợp có tranh chấp thì người cha, người mẹ có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết. Nếu cha, mẹ là người mất năng lực hành vi dân sự thì người giám hộ của cha, mẹ, Viện kiểm sát, Hội liên hiệp phụ nữ, Uỷ ban bảo vệ và chăm sóc trẻ em có quyền yêu cầu Tòa án xác định con cho cha, mẹ.

Căn cứ xác định con cho cha, mẹ có thể dựa vào tình trạng hôn nhân của cha mẹ. Nếu người con được sinh ra hoặc được người mẹ có thai trong thời kỳ hôn nhân của cha mẹ thì người con đó là con của cha mẹ. Trong trường hợp người cha yêu cầu xác định con ngoài giá thú của mình thì có thể dựa trên các căn cứ xác định cha cho con ngoài giá thú (xt. Xác định cha, mẹ cho con)

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, xác định cha, mẹ cho con được quy định tại Điều 88 Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 19 tháng 06 năm 2014.

Là việc đánh giá giá trị tài liệu theo những nguyên tắc, phương pháp, tiêu chuẩn theo quy định của cơ quan có thẩm quyền để xác định những tài liệu có giá trị lưu trữ, thời hạn bảo quản và tài liệu hết giá trị.

(Theo Khoản 14, Điều 2, Luật lưu trữ 2011)

Là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền đăng ký xác định lại dân tộc của cá nhân theo quy định của Bộ luật dân sự.
(Theo khoản 11 Điều 4 Luật Hộ tịch 2014)

Là việc phân định thẩm quyền xét xử các vụ án giữa các toà án.

Thẩm quyền xét xử của tòa án các cấp được xác định căn cứ vào những dấu hiệu nhất định và tính chất của từng vụ án cụ thể. Theo quy định tại các Điều 170, 171,172,173 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003), thẩm quyền xét xử của toà án được xác định như sau:

Thẩm quyền xét xử theo loại tội: toà án nhân dân cấp huyện và tòa án quân sự khu vực xét xử sơ thẩm những vụ án hình sự về những tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng và tội phạm rất nghiêm trọng, trừ các tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia; các tội phá hoại hoà bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh; các tội phạm quy định tại các Điều 93, 95, 96, 172, 216, 217, 218, 221, 222, 223, 225, 226, 263, 293, 294, 295, 296, 322 và 323 của Bộ luật hình sự năm 1999; toà án nhân dân cấp tỉnh và tòa án quân sự cấp quân khu xét xử sơ thẩm những vụ án hình sự về những tội phạm không thuộc thẩm quyền của toà án nhân dân cấp huyện và tòa án quân sự khu vực hoặc những vụ án thuộc thẩm quyền của toà án cấp dưới mà mình lấy lên để xét xử.

Thẩm quyền xét xử theo lãnh thổ: tòa án có thẩm quyền xét xử vụ án hình sự là tòa án nơi tội phạm được thực hiện. Trong trường hợp tội phạm được thực hiện tại nhiều nơi khác nhau hoặc không xác định được nơi thực hiện tội phạm thì toà án có

thẩm quyền xét xử là tòa án nơi kết thúc điều tra. Trường hợp bị cáo phạm tội ở nước ngoài nếu xét xử ở Việt Nam thì do toà án cấp tỉnh nơi cư trú cuối cùng ở trong nước của bị cáo xét xử, tùy trường hợp, chánh án toà án nhân dân tối cao ra quyết định giao cho Toà án nhân dân thành phố Hà Nội hoặc Toà án nhân dân thành phố Hồ Chí Minh xét xử. Bị cáo phạm tội ở nước ngoài, nếu thuộc thẩm quyền xét xử của toà án quân sự thì do toà án quân sự cấp quân khu trở lên xét xử theo quyết định của Chánh án toà án quân sự trung ương.

Thẩm quyền xét xử những tội phạm xảy ra trên tàu bay hoặc tàu biển của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đang hoạt động ngoài không phận hoặc lãnh hải của Việt Nam: toà án có thẩm quyền xét xử là tòa án Việt Nam, nơi có sân bay hoặc bến cảng trở về đầu tiên hoặc nơi tàu bay, tàu biển đó được đăng ký.

Đối với những vụ án mà bị cáo phạm nhiều tội, trong đó có tội phạm thuộc thẩm quyền xét xử của tòa án cấp trên thì toà án cấp trên xét xử toàn bộ vụ án.

Khi xác định thấy vụ án không thuộc thẩm quyền của mình thì toà án chuyển vụ án cho toà án có thẩm quyền xét xử. Việc chuyển vụ án cho toà án ngoài phạm vi tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương hoặc ngoài phạm vi quân khu do toà án nhân dân cấp tỉnh và tòa án quân sự cấp quân khu quyết định. Chỉ được chuyển vụ án cho tòa án khác khi vụ án chưa được xét xử. Việc quyết định chuyển vụ án do Chánh án toà án quyết định. Nếu vụ án thuộc thẩm quyền của toà án quân sự hoặc toà án cấp trên thì vụ án đã được đưa ra xét xử vẫn phải chuyển cho tòa án có thẩm quyền; việc chuyển vụ án do hội đồng xét xử quyết định.

Việc giải quyết tranh chấp về thẩm quyền xét xử do Chánh án Toà án cấp trên trực tiếp quyết định. Việc giải quyết tranh chấp về thẩm quyền xét xử giữa Tòa án nhân dân và Toà án quân sự do Chánh án Toà án nhân dân tối cao quyết định.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, thẩm quyền xét xử được quy định tại Điều 268, 270, 271, 272, 273, 274 và Điều 275 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 27 tháng 11 năm 2015.

Là việc cơ quan hải quan xác định mã số, xuất xứ, trị giá hải quan của hàng hóa trước khi Làm thủ tục hải quan.
(Theo khoản 26 Điều 4 Luật Hải quan 2014)

Là việc cơ quan có thẩm quyền của việt nam lập danh sách, đưa ra khỏi danh sách, công bố danh sách; đề nghị đưa vào danh sách, đưa ra khỏi danh sách tổ chức, cá nhân bị chỉ định; tiếp nhận, xử lý yêu cầu của quốc gia khác về việc xác định tổ chức, cá nhân liên quan hoặc không liên quan đến phổ biến và tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt.

(Theo Khoản 16 Điều 4 Nghị định 81/2019/NĐ-CP)

Tạo lập nên quyền sở hữu của một chủ thể nhất định đối với tài sản.

Việc xác lập quyền sở hữu phải dựa trên những căn cứ do pháp luật quy định.

Theo quy định tại Mục 1, Chương XIV Bộ luật dân sự năm 2005 thì quyền sở hữu được xác lập đối với tài sản trong các trường hợp: 1) Do lao động, do hoạt động sản xuất, kinh doanh hợp pháp;

Được chuyển giao quyền sở hữu theo thoả thuận;

Thu hoa lợi, lợi tức; 4) Trong trường hợp sáp nhập; 5) Trong trường hợp trộn lẫn; 6) Trong trường hợp chế biến.

Chiếm hữu trong các điều kiện do pháp luật quy định đối với vật vô chủ, vật không xác định được chủ sở hữu: 1) Vật bị chôn dấu, bị chìm đắm được tìm thấy; 2) Vật do người khác đánh rơi, bỏ quên; 3) Gia súc bị thất lạc; 4) Vật nuôi dưới nước; 5) Do được thừa kế; 6) Xác lập theo bản án, quyết định của Tòa án hoặc theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác; 7) Xác lập theo thời hiệu.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, quyền sở hữu được quy định tại Chương XI Bộ luật dân sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 24 tháng 11 năm 2015.

Là những hoạt động kiểm tra, đối chiếu tính hợp lệ, hợp pháp và sự phù hợp của hồ sơ với thực tế lô hàng gỗ nhập khẩu, xuất khẩu.

(Theo Khoản 5 Điều 3 Nghị định 102/2020/NĐ-CP quy định về Hệ thống bảo đảm gỗ hợp pháp Việt Nam)

Việc sử dụng các biện pháp nghiệp vụ do các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện nhằm kiểm tra, xác định tính khách quan, xác thực tính liên quan và tính hợp pháp của chứng cứ.

Việc xác định các chứng cứ thu thập được phải bảo đảm đủ để giải quyết vụ án hình sự.

Là việc kiểm tra, làm rõ nội dung kê khai và xem xét, đánh giá, kết luận của cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập theo trình tự, thủ tục quy định tại luật phòng, chống tham nhũng và nghị định này về tính trung thực, đầy đủ, rõ ràng của bản kê khai và tính trung thực trong việc giải trình về nguồn gốc của tài sản, thu nhập tăng thêm.

(Theo Khoản 5 Điều 3 Nghị định 130/2020/NĐ-CP về kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức, đơn vị)

là việc dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, ép buộc, lôi kéo, dụ dỗ trẻ em tham gia vào các hành vi liên quan đến tình dục, bao gồm hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu, dâm ô với trẻ em và sử dụng trẻ em vào Mục đích mại dâm, khiêu dâm dưới mọi hình thức.

(Theo Khoản 8, Điều 4, Luật trẻ em 2016)

là hành vi gây tổn hại về thể chất, tình cảm, tâm lý, danh dự, nhân phẩm của trẻ em dưới các hình thức bạo lực, bóc lột, xâm hại tình dục, mua bán, bỏ rơi, bỏ mặc trẻ em và các hình thức gây tổn hại khác.    6. Bạo lực trẻ em là hành vi hành hạ, ngược đãi, đánh đập; xâm hại thân thể, sức khỏe; lăng mạ, xúc phạm danh dự, nhân phẩm; cô lập, xua đuổi và các hành vi cố ý khác gây tổn hại về thể chất, tinh thần của trẻ em.

(Theo Khoản 5, Điều 4, Luật trẻ em 2016)

Việc dùng vũ lực phạm pháp của một quốc gia này chống lại một quốc gia khác. Đại hội đồng Liên hợp quốc trong năm 1974 đã đưa ra định nghĩa về xâm lược dưới dạng tổng quát như: "Xâm lược là việc một nhà nước này dùng vũ lực chống lại chủ quyền, quyền bất khả xâm phạm lãnh thổ hoặc độc lập chính trị của quốc gia khác hoặc bằng một cách thức khác trái với Hiến chương Liên hợp quốc". Theo phương thức thực hiện thì xâm lược có thể là trực tiếp hoặc gián tiếp. Xâm lược gián tiếp là xâm lược được thực hiện bởi các nhóm vũ trang, các lực lượng vũ trang khối chính quy hoặc những kẻ đánh thuê không thuộc lực lượng vũ trang của quốc gia hoặc lực lượng giấu mặt cho dù chúng được một quốc gia nhất định, tổ chức hoặc thực hiện hành vi xâm lược nhân danh quốc gia đó. Đặc biệt có thể bị coi là hành vi xâm lược và tấn công vũ trang trong trường hợp việc quốc gia hoặc nhân danh quốc gia này gửi các toán lính vũ trang, không chính quy hoặc lính đánh thuê để thực hiện hành vi dùng vũ lực chống lại quốc gia khác, những lực lượng này mang lại những thiệt hại cho quốc gia bị tấn công như những thiệt hại của hành vi xâm lược trực tiếp. Hội đồng bảo an Liên hợp quốc có thể xác minh các trường hợp khác với tính chất là hành vi xâm lược. Theo đó, xâm lược trực tiếp là hành vi bạo lực do lực lượng vũ trang chính quy của quốc gia thực hiện, bao gồm các hành động: 1) Tấn công hoặc thâm nhập-của lực lượng vũ trang của một quốc gia này vào lãnh thổ của một quốc gia khác hoặc bất cứ sự chiếm đóng quân sự nào cho dù chỉ mang tính chất tạm thời mà sự chiếm đóng quân sự đó là kết quả của sự tấn công hoặc thâm nhập nói trên, hoặc bất cứ sự thôn tính nào có dùng vũ lực đối với lãnh thổ của quốc gia khác hoặc một phần lãnh thổ đó; 2) Việc lực lượng vũ trang của nước này ném bom vào lãnh thổ của quốc gia khác hoặc việc quốc gia này dùng bất cứ vũ khí nào để chống lại quốc gia khác; 3) Việc lực lượng vũ trang nước này phong tỏa các cảng hoặc bờ biển nước khác; 4) Việc lực lượng vũ trang nước này tấn công lực lượng hải quân, lục quân, không quân nước khác; 5) Việc dùng lực lượng vũ trang nước này đang đóng trên lãnh thổ nước khác theo thoả thuận với nước tiếp nhận nhưng lại trái với các điều kiện đã được thỏa thuận hoặc cố ý kéo dài thời hạn đóng quân trên lãnh thổ nước khác cho dù thỏa thuận đóng quân đã chấm dứt hiệu lực.

Pháp luật quốc tế quy định việc cho nước ngoài sử dụng lãnh thổ nước mình để thực hiện hành vi xâm lược hoặc can thiệp vũ trang vào nước thứ ba được coi là hành vi xâm lược hoặc là hành vi đồng phạm tội ác xâm lược và phải chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật quốc tế.

là hành vi cố ý vượt qua cảnh báo, mã truy cập, tường lửa, sử dụng quyền quản trị của người khác hoặc bằng phương thức khác xâm nhập trái phép vào mạng máy tính, mạng viễn thông hoặc phương tiện điện tử của người khác chiếm quyền điều khiển; can thiệp vào chức năng hoạt động của phương tiện điện tử; lấy cắp, thay đổi, hủy hoại, làm giả dữ liệu hoặc sử dụng trái phép các dịch vụ.

(Tham khảo khoản 1 Điều 289 Bộ luật hình sự 2015)

là hành vi xâm nhập lãnh thổ, có hành động làm sai lệch đường biên giới quốc gia hoặc có hành động khác nhằm gây phương hại cho an ninh lãnh thổ của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

(Tham khảo Điều 111 Bộ luật hình sự 2015)

Là hành vi truy nhập, sử dụng, tiết lộ, Làm gián đoạn, sửa đổi, phá hoại trái phép thông tin, hệ thống thông tin.
(Theo khoản 6 Điều 3 Luật an toàn thông tin mạng 2015)

là một trong số các hành vi sau đây:
a) Chiếm đoạt thư tín, điện báo, telex, fax hoặc văn bản khác của người khác được truyền đưa bằng mạng bưu chính, viễn thông dưới bất kỳ hình thức nào;
b) Cố ý làm hư hỏng, thất lạc hoặc cố ý lấy các thông tin, nội dung của thư tín, điện báo, telex, fax hoặc văn bản khác của người khác được truyền đưa bằng mạng bưu chính, viễn thông;
c) Nghe, ghi âm cuộc đàm thoại trái pháp luật;
d) Khám xét, thu giữ thư tín, điện tín trái pháp luật;
đ) Hành vi khác xâm phạm bí mật hoặc an toàn thư tín, điện thoại, điện tín, telex, fax hoặc hình thức trao đổi thông tin riêng tư khác của người khác.

(Tham khảo khoản 1 Điều 158 Bộ luật hình sự 2015)

là một trong số các hành vi sau đây:
a) Khám xét trái pháp luật chỗ ở của người khác;
b) Dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, gây sức ép về tinh thần hoặc thủ đoạn trái pháp luật khác buộc người khác phải rời khỏi chỗ ở hợp pháp của họ;
c) Dùng mọi thủ đoạn trái pháp luật nhằm chiếm, giữ chỗ ở hoặc cản trở trái phép, không cho người đang ở hoặc quản lý hợp pháp chỗ ở được vào chỗ ở của họ;
d) Tự ý xâm nhập chỗ ở của người khác mà không được sự đồng ý của chủ nhà hoặc người quản lý hợp pháp.

(Tham khảo khoản 1 Điều 158 Bộ luật hình sự 2015)

là hành vi vì lý do giới mà thực hiện hành vi dưới bất kỳ hình thức nào cản trở người khác tham gia hoạt động trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, lao động, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, văn hóa, thông tin, thể dục, thể thao, y tế.

(Tham khảo khoản 1 Điều 165 Bộ luật hình sự 2015)

là hành vi lừa gạt, mua chuộc, cưỡng ép hoặc dùng thủ đoạn khác cản trở công dân thực hiện quyền bầu cử, quyền ứng cử hoặc quyền biểu quyết khi Nhà nước trưng cầu ý dân.

(Tham khảo khoản 1 Điều 160 Bộ luật hình sự 2015)

là hành dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc dùng thủ đoạn khác ngăn cản hoặc ép buộc người khác lập hội, hội họp hợp pháp.

(Tham khảo khoản 1 Điều 163 Bộ luật hình sự 2015)

là hành vi sau đây:
a) Dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc hành vi khác cản trở việc khiếu nại, tố cáo, việc xét và giải quyết khiếu nại, tố cáo hoặc việc xử lý người bị khiếu nại, tố cáo;
b) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn cản trở việc thi hành quyết định của cơ quan có thẩm quyền xét và giải quyết khiếu nại, tố cáo gây thiệt hại cho người khiếu nại, tố cáo.

(Tham khảo khoản 1 Điều 166 Bộ luật hình sự 2015)

là hành vi cố ý xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hoặc chỉ dẫn địa lý đang được bảo hộ tại Việt Nam, thu lợi bất chính.

(Tham khảo Khoản 1 Điều 226 Bộ luật hình sự 2015)

là hành vi không được phép của chủ thể quyền tác giả, quyền liên quan mà cố ý xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan đang được bảo hộ tại Việt Nam, thu lợi bất, bao gồm một trong các hành vi sau đây:
a) Sao chép tác phẩm, bản ghi âm, bản ghi hình;
b) Phân phối đến công chúng bản sao tác phẩm, bản sao bản ghi âm, bản sao bản ghi hình.

(Tham khảo Khoản 1 Điều 225 Bộ luật hình sự 2015)

là hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc thủ đoạn khác cản trở công dân thực hiện quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, quyền biểu tình của công dân

(Tham khảo khoản 1 Điều 167 Bộ luật hình sự 2015)

là hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc dùng thủ đoạn khác ngăn cản hoặc ép buộc người khác thực hiện quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, Tham khảo hoặc không Tham khảo một tôn giáo nào.

(Tham khảo khoản 1 Điều 164 Bộ luật hình sự 2015)

Xăng, dầu, mỡ nhờn, bao gồm:
a) Xăng, trừ etanol;
b) Nhiên liệu bay;
c) Dầu diezel;
d) Dầu hỏa;
đ) Dầu mazut;
e) Dầu nhờn;
g) Mỡ nhờn.

(Theo khoản 1 Điều 3 Luật thuế bảo vệ môi trường 2010)

gồm những công việc thuộc quá trình xây dựng và lắp đặt công trình, hạng mục công trình.
(Theo khoản 45 Điều 4 Luật đấu thầu 2013)

Bao gồm phương tiện giao thông cơ giới đường bộ và xe máy chuyên dùng, trong đó:
a) Phương tiện giao thông cơ giới đường bộ gồm xe ô tô; máy kéo; rơ moóc hoặc sơ mi rơ moóc được kéo bởi xe ô tô, máy kéo; xe mô tô hai bánh; xe mô tô ba bánh; xe gắn máy (kể cả xe máy điện) và các loại xe có kết cấu tương tự theo quy định của Luật Giao thông đường bộ.
b) Xe máy chuyên dùng gồm xe máy thi công, xe máy nông nghiệp, lâm nghiệp và các loại xe đặc chủng khác sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh theo quy định của Luật Giao thông đường bộ.

(Theo Khoản 2 Điều 3 Nghị định 03/2021/NĐ-CP về bảo hiểm bắt buộc trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới)

Là xe cơ giới có sự điều khiển của người lái xe đang vận hành gồm di chuyển, dừng xe, đỗ xe.

(Theo Khoản 5 Điều 3 Nghị định 03/2021/NĐ-CP về bảo hiểm bắt buộc trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới)

là xe thô sơ hai bánh có lắp động cơ, vận tốc thiết kế lớn nhất không lớn hơn 25 km/h và khi tắt máy thì đạp xe đi được (kể cả xe đạp điện).

(Theo điểm e khoản 1 Điều 3 Nghị định 100/2019/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ và đường sắt)

gồm xe máy thi công, xe máy nông nghiệp, lâm nghiệp và các loại xe đặc chủng khác sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh có tham gia giao thông đường bộ.

(Theo Khoản 20, Điều 3, Luật Giao thông đường bộ 2008)

là xe gắn máy được dẫn động bằng động cơ điện có công suất lớn nhất không lớn hơn 4 kW, có vận tốc thiết kế lớn nhất không lớn hơn 50 km/h.

(Theo điểm d khoản 1 Điều 3 Nghị định 100/2019/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ và đường sắt)

Là việc thực hiện các kỹ thuật chuyên môn nhằm xác định tình trạng nhiễm HIV trong mẫu máu, mẫu dịch sinh học của cơ thể người.

(Theo Khoản 11, Điều 2, Luật phòng, chống nhiễm vi rút gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người (HIV/AIDS) 2006)

Hoạt động xem xét, đánh giá bản chất pháp lý của vụ việc nhằm đưa ra một phán xét về tính chất, mức độ pháp lý của vụ việc, từ đó nhân danh Nhà nước đưa ra một phán quyết tương ứng với bản chất, mức độ trái hay không trái pháp luật của vụ việc (xét xử vụ án hình sự, dân sự, kinh doanh, thương mại, lao động, hành chính...).

Chức năng, thẩm quyền xét xử thuộc về toà án. Hoạt động xét xử của Toà án có các đặc điểm sau:

1) Tính đặc thù trong áp dụng pháp luật; 2) Tính độc lập trong hoạt động nghề nghiệp; 3) Tính hiệu lực tuyệt đối trong các phán quyết của Tòa án.

Theo pháp luật hiện hành, Toà án nhân dân tối cao, các tòa án nhân dân địa phương, các toà án quân sự và các toà án khác do luật định là các cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Trong đó, Tòa án nhân dân tối cao có thẩm quyền xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm những vụ án mà bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật bị kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng; phúc thẩm những bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật của tòa án cấp dưới trực tiếp bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng.

Là một giai đoạn tố tụng quan trọng được tiến hành dưới hình thức phiên tòa nhằm xem xét, phán xét, nhân danh Nhà nước đưa ra một phán quyết theo trình tự luật định những vụ án thuộc thẩm quyền của toà án. Xét xử phải được tiến hành trên cơ sở tuân thủ các nguyên tắc luật định như toà án xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, xét xử tập thể, xét xử công khai, bảo đảm quyền bình đẳng trước tòa án, bảo đảm quyền bào chữa của bị cáo...

Nguyên tắc hoạt động của tòa án nhằm bảo đảm sự giám sát của nhân dân, của công luận đối với hoạt động xét xử của tòa án, bảo đảm chức năng giáo dục của xét xử và tăng cường trách nhiệm của cơ quan xét xử trước pháp luật.

Nguyên tắc trong hoạt động tố tụng, theo đó việc xét xử của toà án được tiến hành công khai với sự tham dự của công dân, tổ chức, trừ trường hợp đặc biệt do luật định; mọi chứng cứ quan trọng đều được xem xét công khai tại phiên tòa; tất cả các quyết định của toà án được thông qua trong quá trình xét xử được công bố công khai và có thể được đưa tin trên các phương tiện thông tin đại chúng.

Là việc Tòa án cấp phúc thẩm trực tiếp xét xử lại vụ án mà bản án, quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị.

(Theo Điều 270 Bộ luật tố tụng dân sự 2015)