Thuật ngữ pháp lý

Quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành hoặc thừa nhận, thể hiện ý chí và lợi ích của giai cấp cầm quyền trong xã hội, được cơ cấu chặt chẽ để mọi người có thể đối chiếu với hành vi của mình mà có sự xử sự phù hợp trong đời sống.

Về nguyên tắc, mỗi quy phạm pháp luật có ba bộ phận là giả định, quy định và chế tài. Trong đó, 1) Giả định là phần xác định chủ thể tham gia quan hệ pháp luật và những hoàn cảnh, điều kiện mà chủ thể gặp phải trong thực tiễn; 2) Quy định là phần xác định chủ thể phải làm gì khi gặp phải hoàn cảnh, điều kiện đã nêu trong phần giả định (được một quyền, phải làm một nghĩa vụ, phải tránh các xử sự bị cấm); 3) Chế tài là phần nêu rõ biện pháp, hình thức xử lý của nhà nước đối với người đã xử sự không đúng với quy định, hậu quả mà người đó phải gánh chịu. Tuy nhiên, trong thực tiễn xây dựng pháp luật, phần lớn các quy phạm pháp luật được xây dựng từ hai bộ phận là giả định - quy định hoặc giả định - chế tài. Trừ một số quy phạm pháp luật đặc biệt như quy phạm định nghĩa, quy phạm xác định nguyên tắc, còn hầu hết các quy phạm pháp luật đều phải có phần giả định. Bởi nếu không có phần giả định thì không thể xác định được quy phạm pháp luật này áp dụng cho ai, trong trường hợp nào hoặc với điều kiện nào. Các quy phạm pháp luật hiến pháp thông thường chỉ có phần giả định và quy định, còn các quy phạm pháp luật phần riêng của Bộ luật hình sự thường chỉ có phần giả định và chế tài.

Quy phạm pháp luật là đơn vị cấu trúc nhỏ nhất của hệ thống pháp luật.

Quy phạm đặc thù quy định hệ thống pháp luật một nước sẽ được áp dụng để điều chỉnh một quan hệ tư pháp quốc tế nhất định.

Quy phạm pháp luật xung đột thực hiện chức năng dẫn chiếu (chỉ ra) hệ thống pháp luật nào được áp dụng, do đó, quy phạm pháp luật xung đột không trực tiếp quy định quyền và nghĩa vụ của các bên chủ thể tham gia quan hệ tư pháp quốc tế, mà nó chỉ ra việc áp dụng pháp luật của một nước nào đó nhằm điều chỉnh một quan hệ tư pháp quốc tế nhất định. Quy phạm pháp luật xung đột là quy phạm cơ bản và chủ yếu của tư pháp quốc tế.

Ví dụ: “Năng lực hành vi dân sự của cá nhân là người nước ngoài được xác định theo pháp luật của nước mà người đó là công dân, trừ trường hợp pháp luật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam có quy định khác’’ (khoản 1 Điều 762 Bộ luật dân sự năm 2005).

Khác với các quy phạm pháp luật thông thường, quy phạm xung đột chỉ gồm 2 phần cấu thành:

“Phần phạm vi” và “phần hệ thuộc". Tùy theo phạm vi đối tượng điều chỉnh hoặc quy trình hoặc thủ tục ban hành,… trong khoa học tư pháp quốc tế, quy phạm xung đột được chia thành các nhóm (loại) quy phạm sau: quy phạm xung đột một bên (hay còn gọi xung đột quy phạm một chiều); quy phạm xung đột hai bên (hay còn gọi xung đột quy phạm hai chiều); quy phạm xung đột mệnh lệnh; quy phạm xung đột tùy nghi; quy phạm xung đột thông thường; quy phạm xung đột thống nhất.

Quy phạm xung đột hai bên (quy phạm pháp luật xung đột hai chiều) là quy phạm quy định nguyên tắc chung về việc xác định pháp luật của nước nào sẽ được áp dụng để điều chỉnh quan hệ tư pháp quốc tế cụ thể. Ví dụ: "Năng lực hành vi dân sự của cá nhân là người nước ngoài được xác định theo pháp luật của nước mà người đó là công dân" (khoản 1 Điều 762 Bộ luật dân sự năm 2005).

Quy phạm xung đột một bên là quy phạm chỉ ra việc áp dụng pháp luật của nước cụ thể (thường là pháp luật của nước mình). Ví dụ: "Hợp đồng dân sự liên quan đến bất động sản ở Việt Nam phải tuân theo pháp luật Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam" (khoản 2 Điều 769 Bộ luật dân sự năm 2005).

Quy phạm xung đột thống nhất là quy phạm pháp luật có trong các điều ước quốc tế do các bên kết ước xây dựng nên.

Quy phạm xung đột thông thường là quy phạm pháp luật có trong các đạo luật trong nước (do mỗi quốc gia tự ban hành).

Khoản tài chính dự trữ của quốc gia được lập để giải quyết việc làm và hỗ trợ dịch vụ việc làm.

Quỹ quốc gia về việc làm được tạo lập từ các nguồn: 1) Ngân sách nhà nước cấp; 2) Khoản trợ giúp của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước hỗ trợ việc làm. Quỹ quốc gia về việc làm được dùng vào mục đích: hỗ trợ các tổ chức dịch vụ việc làm; hỗ trợ các tổ chức sản xuất, kinh doanh gặp khó khăn tạm thời tránh cho nhiều người lao động bị mất việc làm; hỗ trợ việc làm cho người tàn tật; hỗ trợ cho các tổ chức, doanh nghiệp nhận người lao động bị mất việc làm; cho vay lãi suất thấp để hỗ trợ giải quyết việc làm cho các đối tượng thuộc diện chính sách.

Các quy định, chuẩn mực hoặc các công thức, kết luận tổng quát buộc mọi người phải tuân theo trong một hoạt động chung hoặc một công việc nào đó (nói tổng quát). Ví dụ: quy tắc an toàn lao động, quy tắc vặn nút chai, quy tắc quy đồng mẫu số...

Dưới phương diện pháp lý, quy tắc là những chuẩn mực trong xử sự hoặc là những quy định về các công việc, quy trình, thủ tục bắt buộc phải thực hiện trong một hoạt động chung, được thể hiện dưới hình thức quy phạm pháp luật do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành, buộc các tổ chức, cá nhân có liên quan phải nghiêm chỉnh chấp hành và được bảo đảm thực hiện bằng sức cưỡng chế của Nhà nước (Xt. Quy phạm pháp luật).

Quy định của các cơ quan nhà nước, tổ chức, tập thể, cộng đồng đòi hỏi mọi người trong xã hội, trong cộng đồng phải tôn trọng và tuân thủ nhằm bảo đảm lợi ích chung.

Là quỹ do cơ quan có thẩm quyền quyết định thành lập, hoạt động độc lập với ngân sách nhà nước, nguồn thu, nhiệm vụ chi của quỹ để thực hiện các nhiệm vụ theo quy định của pháp luật.
(Theo khoản 19 Điều 4 Luật ngân sách nhà nước 2015)

Là quỹ đầu tư chứng khoán có số thành viên tham gia góp vốn không vượt quá ba mươi thành viên và chỉ bao gồm thành viên Là pháp nhân.

(Theo Khoản 29, Điều 6, Luật Chứng khoán 2006)

Quỹ tiền tệ do một cơ quan, đơn vị, tổ chức lập nên theo quy định của pháp luật để chi trả tiền công cho người lao động khi đến kỳ hạn trả lương.

Việc tạo lập và sử dụng quỹ tiền lương chịu sự điều chỉnh của nhiều lĩnh vực pháp luật khác nhau. Ví dụ: pháp luật tài chính quy định về cơ chế tạo lập, sử dụng quỹ tiền lương - với tính cách là một quỹ tiền tệ trong quá trình tồn tại của một cơ quan, đơn vị, tổ chức; còn luật lao động lại quy định về những căn cứ để xác định định mức giá trị quỹ tiền lương, cách thức trả lương và số tiền lương được trả cho người lao động theo từng tháng hoặc từng công việc cụ thể.

Tùy thuộc vào đặc điểm, tính chất và lĩnh vực hoạt động của từng loại hình tổ chức mà quỹ tiền lương được tạo lập, quản lý và sử dụng theo những quy định khác nhau của pháp luật.

Đối với người sử dụng lao động là cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội, đơn vị sự nghiệp, đơn vị lực lượng vũ trang (gọi chung là những đơn vị sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước cấp), tổng quỹ tiền lương và cách thức sử dụng quỹ tiền lương của đơn vị đó do Nhà nước quy định và kiểm soát trực tiếp, thông qua việc phê chuẩn bản dự toán và bản quyết toán ngân sách của đơn vị (trong đó có khoản dự toán chi ngân sách về quỹ tiền lương, phù hợp với chi tiêu biên chế đã được duyệt). Việc quản lý quỹ tiền lương và mức lương trả cho người lao động trong các đơn vị này không phụ thuộc vào kết quả hoạt động của đơn vị, bởi vì các nguyên tắc trả lương và mức lương trả cho từng chức danh, từng ngạch bậc công chức, viên chức đã được Nhà nước quy định rất cụ thể, chi tiết và mang tính ổn định. Việc khoán quỹ tiền lương và khoán chi hành chính có thể được áp dụng triệt để đối với các đơn vị sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước nhằm nâng cao tính hiệu quả cho việc sử dụng quỹ tiền lương và đề cao ý thức tự chủ, tính tự chịu trách nhiệm của đơn vị sử dụng lao động có trả lương bằng kinh phí ngân sách nhà nước cấp.

Đối với người sử dụng lao động là các tổ chức kinh tế thuộc mọi thành phần kinh tế, tổng quỹ tiền lương và cách thức sử dụng quỹ tiền lương sẽ do Ban lãnh đạo hoặc người đứng đầu đơn vị đó quyết định trên cơ sở các nguyên tắc chung do Nhà nước quy định. Ví dụ: các quy định về thang lương, đơn giá tiền lương; quy định về mức tiền lương tối thiểu; quy định về nguyên tắc trả lương... Việc quản lý và sử dụng quỹ tiền lương trong các đơn vị này phụ thuộc trực tiếp vào kết quả hoạt động của đơn vị nên tổng giá trị quỹ tiền lương có thể thay đổi thường xuyên theo kết quả kinh doanh và do đó mức tiền lương thực tế trả cho người lao động cũng tăng giảm tương ứng với kết quả kinh doanh của đơn vị sử dụng lao động.

Tổ chức tiền tệ quốc tế được thành lập ngày 27.12.1945 sau khi các nước gửi thư phê chuẩn hiệp định đã ký tại Bretton Woods năm 1944 nhằm thúc đẩy mậu dịch quốc tế; theo dõi việc chấp hành các hiệp định về tiền tệ, thúc đẩy sự ổn định về tiền tệ của các nước thành viên, cấp tín dụng ngắn hạn để giúp các nước thành viên cân bằng cán cân thanh toán...

Ngày 15.11.1947, Đại Hội đồng Liên hợp quốc đã biểu quyết tán thành hiệp định điều chỉnh quan hệ giữa Liên hợp quốc và Quỹ tiền tệ quốc tế với tư cách là tổ chức chuyên môn của Liên hợp quốc.

Để đạt được mục tiêu đó, IMF bán ngoại tệ cho các thành viên, tư vấn về vấn đề tài chính và tiền tệ cho các nước thành viên.

Nguồn vốn chủ yếu của IMF là các khoản tiền đóng góp của các thành viên. Mức đóng góp căn cứ vào tiềm lực kinh tế, tài chính của từng nước và được xem xét lại theo từng thời gian (Mỹ chiếm 20%, 10 nước tư bản phát triển châu Âu chiếm 30% tổng số tiền góp cho. IMF). Tổng số tín dụng mà mỗi nước có thể nhận được trong một năm không được quá 25% số tiền nộp vào Quỹ theo Điều lệ.

Để cho vay tín dụng đặc biệt đối với các nước đang phát triển, IMF đã quy định những điều kiện có tính chất kinh tế - tài chính hoặc chính trị - xã hội.

Cơ cấu của IMF gồm: 1) Hội đồng quản đốc (hay Hội đồng thống đốc) là cơ quan cao nhất của Quỹ; mỗi nước thành viên có một đại diện phụ trách và một phó đại diện trong Hội đồng; 2) Ban giám đốc gồm 25 giám đốc điều hành chịu trách nhiệm chỉ đạo các hoạt động tiền tệ. Tổng giám đốc do các giám đốc Điều hành bầu ra.

Trụ sở IMF đặt tại Oasinhtơn (Mi).

Tổ chức tín dụng hợp tác do các thành viên góp vốn thành lập nhằm tương trợ vốn trong sản xuất, kinh doanh và đời sống.

Quỹ tín dụng nhân dân thuộc loại hình tổ chức kinh tế tập thể, hoạt động theo nguyên tắc tự bù đắp chi phí để thực hiện một số hoạt động ngân hàng theo giấy phép, chủ yếu trong phạm vi các thành viên.

Quỹ hoạt động thường dưới sự bảo trợ của ngân hàng nhà nước, lãi suất tiền gửi và cho vay thường là linh hoạt, thực chất là các thành viên cùng góp vốn để kinh doanh tiền tệ.

Quỹ tín dụng do các quỹ tín dụng nhân dân cơ  sở cùng nhau thành lập nhằm mục đích hỗ trợ và nâng cao hiệu quả hoạt động của cả hệ thống quỹ tín dụng nhân dân, gọi là Quỹ tín dụng nhân dân trung ương.

Trên thế giới các loại quỹ tín dụng phát triển từ thế kỷ XVII - XVIII. Đó là các hợp tác xã tín dụng liên kết những nhà sản xuất hàng hóa nhỏ, nhằm chống lại nạn cho vay nặng lãi. Ở Việt Nam, đến năm 1989, cả nước có 7.700 quỹ tín dụng nhân dân theo mô hình hợp tác xã dần dần đi đến phá sản. Năm 1993, thí điểm quỹ tín dụng nhân dân, đến năm 1996 có 847 quỹ tín dụng nhân dân với số vốn 700 tỷ đồng là công cụ quan trọng để tạo lập một hệ thống kinh doanh tiền tệ lành mạnh, xóa bỏ nạn cho vay nặng lãi, hình thành thị trường vốn, góp phần thúc đẩy sản xuất nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, phát triển nông thôn.

Là quy trình được sử dụng để kiểm chứng nguồn gốc của thông điệp dữ liệu, chữ ký điện tử, phát hiện các thay đổi hoặc lỗi xuất hiện trong nội dung của một thông điệp dữ liệu trong quá trình truyền, nhận và lưu trữ.

(Theo Khoản 11, Điều 4, Luật Giao dịch điện tử 2005)

Cách thức, trình tự xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Xây dựng pháp luật là hoạt động phức hợp bao gồm phạm vi rộng lớn các hành vi kế tiếp nhau, quan hệ chặt chẽ với nhau, do nhiều chủ thể có vị trí, chức năng, quyền hạn khác nhau tiến hành nhằm chuyển hóa ý chí của giai cấp cầm quyền thành những quy tắc pháp lý, thể hiện chúng dưới những hình thức pháp luật. Có thể thấy, tuy có nhiều loại quy trình xây dựng từng thể loại văn bản khác nhau, song các quy trình nói chung đều mang tính chặt chẽ, logic. Sự kết thúc mỗi bước của quy trình xây dựng đánh dấu một trình độ phát triển về chất của quá trình hình thành văn bản.

Bước đầu của quy trình xây dựng pháp luật với hình thức là bản đề nghị sáng kiến pháp luật, thể hiện những lập luận về việc hình thành ý chí của nhà nước. Bước tiếp theo, văn bản quy phạm pháp luật có hình thức là một dự án với nội dung là sự hình thành ý chí nhà nước. Bước tiếp theo nữa tiếp tục kiện toàn ý chí nhà nước hình thành trong dự án thông qua các thủ tục thẩm tra, lấy ý kiến góp ý, chỉnh lý lại văn bản với các phần, chương, điều. Bước cuối, dự án văn bản quy phạm pháp luật bảo đảm các điều kiện chủ yếu để trình ra cơ quan có thẩm quyền quyết định. Dự án trở thành văn bản quy phạm pháp luật và chính thức hòa nhập vào hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở bước thảo luận, thông qua và công bố văn bản.

Quy trình xây dựng pháp luật cũng phải bao hàm trong nó bước theo dõi tác động thực tế của văn bản quy phạm pháp luật mới ban hành để kịp thời có sự đánh giá, điều chỉnh cho phù hợp với yêu cầu điều chỉnh mà nó phúc đáp. Sau một thời gian được đưa vào thực hiện thi hành, văn bản quy phạm pháp luật đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành có thể sơ kết, tổng kết việc tổ chức triển khai thi hành, hiệu quả, hiệu lực thực tế của văn bản quy phạm pháp luật và vấn để sửa đổi, bổ sung có thể được đặt ra. Đây cũng là thời điểm có thể được coi là bắt đầu một quy trình xây dựng pháp luật mới. Do đó, xây dựng pháp luật không chỉ là quá trình đứt đoạn mà là quá trình vận động liên tục cùng với quá trình vận động, biến đổi, phát triển của nhà nước và xã hội.

Tổ chức có tư cách pháp nhân được thành lập với mục đích quyên góp tiền, tài sản từ những người hảo tâm để giúp đỡ những người gặp rủi ro hoặc khó khăn trong cuộc sống.

Tổ chức có tư cách pháp nhân được thành lập với mục đích khuyến khích phát triển văn hóa, khoa học và giúp đỡ những người gặp khó khăn trong cuộc sống (nghèo đói, thất nghiệp, thiên tai...).

Nguồn để tạo quỹ do Nhà nước cung cấp là chủ yếu. Ngoài ra, các cơ quan, tổ chức, cá nhân cũng đóng góp tự nguyện để hình thành quỹ.

Khái niệm khoa học pháp lý dùng để chỉ những điều mà pháp luật công nhận và đảm bảo thực hiện đối với cá nhân, tổ chức để theo đó cá nhân được hưởng, được làm, được đòi hỏi mà không ai được ngăn cản, hạn chế.

Dấu hiệu đặc trưng thứ nhất của quyền là phải có sự ghi nhận về mặt pháp lý và được bảo đảm thực hiện bởi các quy định của pháp luật; thứ hai là phải có sự thừa nhận về mặt xã hội, gắn liền với chủ thể cá nhân, được thể hiện cụ thể trong thực tế đời sống thông qua các quan hệ xã hội cụ thể của cá nhân trong một cộng đồng nhất định. Theo đó, quyền của cá nhân được phát sinh, tăng hay giảm tùy theo từng thời điểm của quá trình tồn tại và phát triển của xã hội. Đối với cá nhân, các quyền cơ bản phát sinh khi cá nhân sinh ra và có những quyền cụ thể khác phát sinh và ghi nhận khi cá nhân phát triển đến một giai đoạn nhất định, tham gia những quan hệ xã hội, những lĩnh vực hoạt động nhất định. Quyền phải gắn với phạm vi quyền, nghĩa vụ và năng lực của cá nhân và phải chịu tác động trong phạm vi giới hạn của pháp luật hay vùng lãnh thổ nhất định. Quyền của cá nhân chỉ bị tước bỏ bởi pháp luật, chấm dứt khi người đó chết.

Với tư cách là công dân của nhà nước sở tại, cá nhân được hưởng đầy đủ các quyền mà hiến pháp, pháp luật của nhà nước sở tại quy định. Đồng thời, nhà nước có trách nhiệm bảo vệ các quyền của công dân, không phụ thuộc vào sự có mặt hay không có mặt của công dân trong phạm vi lãnh thổ đất nước, ở nước ta, quyền của công dân được thể chế hóa tại Hiến pháp và các đạo luật. Theo đó, công dân có các loại quyền đương nhiên như quyền làm người, quyền được sống, quyền tự do, quyền mưu cầu hạnh phúc; các quyền về chính trị như quyền bầu cử, ứng cử, quyền được tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội, thảo luận các vấn đề chung của nhà nước, kiến nghị với cơ quan nhà nước, biểu quyết khi nhà nước trưng cầu; các quyền về kinh tế, văn hóa, xã hội như quyền sở hữu những thu nhập và tài sản hợp pháp, quyền thành lập doanh nghiệp, góp vốn kinh doanh, quyền sử dụng và chuyển quyền sử dụng đất, quyền lao động, học tập, nghiên cứu, sáng tạo khoa học, nghệ thuật, quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp, quyền xây dựng nhà ở, quyền được bảo vệ sức khỏe, quyền bình đẳng nam nữ, quyền được Nhà nước bảo hộ về hôn nhân, gia đình; các quyền về tự do dân chủ và tự do cá nhân như quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, quyền hội họp, lập hội, biểu tình theo quy định của pháp luật, quyền tự do tín ngưỡng, quyền bất khả xâm phạm về thân thể, quyền được pháp luật bảo hộ về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm. Ngoài ra, khi tham gia vào các mối quan hệ xã hội cụ thể công dân có quyền kháng cáo, quyền tố cáo, quyền định đoạt, quyền lưu cư, quyền thừa kế, quyền ưu tiên giao thông, quyền chất vấn (của các đại biểu Quốc hội)... Quyền của cá nhân có thể phát sinh do được người khác ủy quyền.

Là yếu tố quan trọng quyết định sự tồn tại của cá nhân, quyền là một phạm trù trung tâm trong thực tiễn xây dựng, áp dụng pháp luật và trong đời sống xã hội. Theo sự phát triển của xã hội, phạm vi các quyền của cá nhân ngày càng phát triển theo hướng đa dạng hóa. Tôn trọng các quyền của cá nhân và đảm bảo quyền của cá nhân là nguyên tắc quan trọng của hoạt động tư pháp và là nội dung quan trọng của quản lý nhà nước, quản lý xã hội trong giai đoạn hiện nay.

Quyền của một chủ thể pháp luật được nắm giữ, quản lý tài sản trên thực tế hoặc danh nghĩa pháp lý theo quy định của pháp luật và được pháp luật bảo vệ (xt. Chiếm hữu).

Trong pháp luật dân sự Việt Nam, quyền chiếm hữu là một trong ba nội dung pháp lý của quyền sở hữu.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, quyền chiếm hữu được quy định tại Tiểu mục 1, Mục 1, Chương XIII Bộ luật dân sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 24 tháng 11 năm 2015.

Là quyền được ghi trong hợp đồng cho phép người mua lựa chọn quyền mua hoặc quyền bán một số lượng chứng khoán được xác định trước trong khoảng thời gian nhất định với mức giá được xác định trước.

(Theo Khoản 7, Điều 6, Luật Chứng khoán 2006)

Quyền của công dân được quy định trong Hiến pháp, điều chỉnh những quan hệ đặc biệt quan trọng giữa công dân và nhà nước, là cơ sở tồn tại của cá nhân và hoạt động bình thường của xã hội.

Quyền cơ bản của công dân có ý nghĩa quan trọng hàng đầu đối với công dân và nhà nước; nó là cơ sở để nhà nước quy định các quyền cụ thể của công dân.

Các quyền cơ bản của công dân bao gồm các quyền cơ bản về chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục, các quyền tự do dân chủ và tự do cá nhân.

Ở Việt Nam, các quyền cơ bản của công dân về chính trị gồm có: quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, quyền bầu cử, ứng cử, quyền khiếu nại, tố cáo. Các quyền cơ bản của công dân về kinh tế - xã hội gồm có: quyền lao động, quyền sở hữu, quyền tự do kinh doanh, quyền xây dựng nhà ở, quyền bình đẳng nam nữ, quyền hôn nhân và gia đình, quyền được hưởng chế độ bảo vệ về sức khỏe, quyền được học tập, lao động, giải trí của thanh niên, quyền được bảo vệ, chăm sóc, giáo dục của trẻ em, quyền được ưu đãi của thương binh, bệnh binh, gia đình liệt sĩ, quyền được giúp đỡ của người già, người tàn tật, trẻ mồ côi không nơi nương tựa. Các quyền cơ bản của công dân về văn hóa, giáo dục gồm có: quyền học tập, quyền nghiên cứu khoa học và hoạt động sáng tạo. Các quyền cơ bản về tự do dân chủ và tự do cá nhân của công dân gồm có: quyền tự do đi lại, cư trú, quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, quyền được thông tin, quyền hội họp, lập hội biểu tình, quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, quyền bất khả xâm phạm về thân thể, quyền bí mật thư tín, điện thoại, điện tín, quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở.

Quyền của thành viên trong xã hội loài người - quyền của tất cả mọi người. Đó là nhân phẩm, nhu cầu, lợi ích và năng lực của con người được thể chế hóa (ghi nhận) trong pháp luật quốc tế và pháp luật quốc gia.

Quyền con người có một số đặc điểm sau: 1) Tính phổ quát, thể hiện ở chỗ quyền con người là quyền bẩm sinh, gắn với bản chất con người, là di sản chung của loài người, quyền con người mang tính phổ quát vì con người ở đâu trên trái đất này cũng đều là thành viên của cộng đồng nhân loại; 2) Tính đặc thù, thể hiện ở việc quyền con người mang những đặc trưng, bản sắc riêng tùy thuộc vào trình độ phát triển kinh tế - xã hội, truyền thống văn hóa, lịch sử ở từng khu vực, quốc gia, vùng lãnh thổ. Sự thừa nhận tính đặc thù của quyền con người cho phép các quốc gia có quyền đưa ra những quy định pháp luật cụ thể, không trái với các chuẩn mực quốc tế ghi trong các Điều ước quốc tế về nhân quyền, như quy định hạn chế đối với một số quyền dân sự, chính trị hoặc mức độ bảo đảm các quyền kinh tế, văn hóa, xã hội; 3) Tính giai cấp, tuy không phải nằm trong nội dung các quyền mà được thể hiện trong việc thực thi quyền con người. Với tư cách là chế định pháp lý, quyền con người gắn liền với nhà nước và pháp luật - là những hiện tượng mang tính giai cấp sâu sắc.

Quyền con người có thể được phân loại dựa theo chủ thể quyền và nội dung quyền. Theo chủ thể quyền: gồm quyền của cá nhân, quyền của nhóm (như phụ nữ, trẻ em) và quyền quốc gia (quyền của quốc gia, dân tộc thiểu số, quyền phát triển). Quyền của nhóm là quyền cá nhân được quy định cho một nhóm xã hội dựa trên một số đặc điểm chung nào đó, ví dụ như dễ bị tổn thương hoặc bị thiệt thòi như phụ nữ, trẻ em, người tị nạn, người lao động nhập cư, người bị giam giữ theo thủ tục tố tụng hình sự... Quyền phát triển là quyền của các quốc gia, dân tộc, đồng thời cũng là quyền của cá nhân. Theo nội dung quyền gồm nhóm quyền dân sự, chính trị (quyền bầu cử, ứng cử, tham gia quản lý nhà nước, xã hội; quyền tự do tư tưởng, tự do ngôn luận, tự do tôn giáo...) và nhóm quyền kinh tế, văn hóa, xã hội (quyền sở hữu, quyền làm việc, quyền được bảo vệ sức khỏe; quyền học tập, quyền hưởng thụ văn hóa...).

Quyền con người được quy định trong nhiều văn bản pháp luật quốc tế như Hiến chương Liên hợp quốc, Tuyên ngôn thế giới về quyền con người, Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị năm 1966, Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, văn hóa, xã hội năm 1966.

Ở nước ta, quyền con người được quy định trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật như Hiến pháp, Bộ luật dân sự, Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng hình sự, Bộ luật lao động, Luật hôn nhân và gia đình, các luật về bầu cử, Luật bảo vệ, chăm sóc, giáo dục trẻ em, Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo... Những nguyên tắc chung của pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền con người bao gồm: 1) Nguyên tắc dân tộc tự quyết - nguyên tắc nền tảng, vì một dân tộc không có quyền tự quyết thì không thể nói đến quyền con người của từng cá nhân thành viên của dân tộc đó; 2) Nguyên tắc bình đẳng trước pháp luật và được pháp luật bảo vệ. Điều 52 Hiến pháp năm 1992 quy định “mọi công dân bình đẳng trước pháp luật”. Nguyên tắc này đã được cụ thể hóa trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước như Bộ luật tố tụng hình sự, Bộ luật dân sự, Luật bầu cử đại biểu Quốc hội...; 3) Nguyên tắc bình đẳng giới - nguyên tắc đã được khẳng định trong Hiến pháp và các văn bản quy phạm pháp luật khác như Bộ luật lao động, Luật hôn nhân và gia đình, Luật bầu cử đại biểu Quốc hội..; 4) Nguyên tắc cấm hồi tố trong luật hình sự được quy định trong Bộ luật hình sự năm 1985 và Bộ luật hình sự năm 1999, theo đó sẽ không áp dụng một điều luật hay quy định về một tội danh mới, hình phạt nặng hơn, một tình tiết tăng nặng mới, hoặc hạn chế phạm vi áp dụng các quy định có lợi cho người phạm tội đối với hành vi phạm tội đã thực hiện trước khi điều luật đó có hiệu lực thi hành.

Khả năng tự do lựa chọn hành vi của công dân mà nhà nước phải bảo đảm khi công dân yêu cầu.

Quyền của công dân liên quan đến nghĩa vụ tương ứng của Nhà nước là phải bảo đảm các điều kiện cần thiết cho công dân thực hiện các quyền đã được pháp luật quy định. Các quyền của công dân được quy định trong Hiến pháp và các văn bản pháp luật khác, điều chỉnh những quan hệ quan trọng giữa công dân và nhà nước, là cơ sở tồn tại của cá nhân và hoạt động bình thường của xã hội.

Các quyền của công dân bao gồm các quyền về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục và các quyền tự do cá nhân.

Muốn được hưởng các quyền công dân của một nhà nước thì phải có quốc tịch của nhà nước đó.

Khả năng được phép xử sự theo một cách nhất định của chủ thể trong quan hệ dân sự để thực hiện, bảo vệ lợi ích của mình.

Quyền dân sự hiểu theo nghĩa rộng là quyền của chủ thể được pháp luật dân sự quy định như là nội dung của năng lực pháp luật của chủ thể đó. Các chủ thể có năng lực pháp luật dân sự khác nhau thì có các quyền dân sự khác nhau.

Quyền dân sự hiểu theo nghĩa hẹp là quyền của chủ thể trong quan hệ dân sự nhất định mà chủ thể đó đang tham gia, quyền tự mình thực hiện những hành vi nhất định, quyền yêu cầu người có nghĩa vụ thực hiện nghĩa vụ, quyền yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi bị người khác xâm phạm.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, xác lập, thực hiện và bảo vệ quyền dân sự được quy định tại Chương II Bộ luật dân sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 24 tháng 11 năm 2015.

Đó là quyền không thể thiếu được đối với một dân tộc. Pháp luật quốc tế hiện đại ghi nhận quyền tồn tại và phát triển của một dân tộc không bị lệ thuộc, bị áp bức hoặc bị đô hộ bởi thế lực bên ngoài, quyền sống trong độc lập, tự do, bình đẳng, tự mình quyết định chế độ chính trị của mình, quyền sử dụng tiếng mẹ đẻ, chữ viết của dân tộc mình trong giao lưu xã hội, trong giáo dục, trong thực thi công quyền, quyền được bảo tồn và phát triển văn hóa dân tộc.

Theo kinh nghiệm của Việt Nam, rút ra từ cuộc đấu tranh và từ đời sống thực tế, các quyền dân tộc cơ bản đó gồm bốn yếu tố cấu thành: độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ. Bốn yếu tố này gắn kết với nhau một cách hữu cơ và hợp thành một thể thống nhất. Điều 1 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã khẳng định rõ nội dung của bốn yếu tố này. Các nội dung này cũng được khẳng định trong các văn kiện pháp lý quốc tế.

Bảo đảm quyền dân tộc cơ bản cho tất cả các dân tộc là yêu cầu quan trọng của pháp luật quốc tế hiện đại, là xu hướng của thời đại, là đường lối, chính sách tiến bộ của các nước. Việt Nam là nước có nhiều đóng góp để xây dựng và bảo vệ quyền dân tộc cơ bản. Phạm trù quyền dân tộc cơ bản được thừa nhận là hòn đá tảng của nền pháp luật quốc tế ngày nay.

Quyền tự mình định đoạt những công việc thuộc về vận mệnh của dân tộc mình, như lập ra một nhà nước dân tộc riêng, độc lập, hoặc cùng với các dân tộc khác thành lập một nhà nước nhiều dân tộc trên cơ sở bình đẳng về quyền và nghĩa vụ.

Quyền dân tộc tự quyết được thừa nhận là nguyên tắc cơ bản của pháp luật quốc tế hiện nay.

Quyền quyết định số phận của tài sản thuộc sở hữu của mình.

Quyền định đoạt được biểu hiện ở hai dạng: 1) Quyết định số phận thực tế của tài sản: tiêu dùng, phá hỦy tài sản; 2) Quyết định số phận pháp lý của tài sản: từ bỏ quyền sở hữu hoặc chuyển giao quyền sở hữu cho người khác như: trao đổi, bán, tặng cho, cho vay, để lại thừa kế...

Quyền định đoạt là một trong các quyền năng quan trọng của quyền sở hữu. Việc thực hiện quyền định đoạt sẽ làm thay đổi, chấm dứt các quan hệ pháp luật liên quan đến tài sản đó.

Theo pháp luật hiện hành của Việt Nam, quyền định đoạt được quy định tại Tiểu mục 3, Chương XIII Bộ luật dân sự năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 24 tháng 11 năm 2015.

Là quyền của tổ chức, cá nhân đối với giống cây trồng mới do mình chọn tạo hoặc phát hiện và phát triển hoặc được hưởng quyền sở hữu.

(Theo Khoản 5, Điều 4, Luật Sở hữu trí tuệ 2005)

Quyền của một cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân được xác định theo phạm vi nội dung, lĩnh vực hoạt động, cấp và chức vụ, vị trí công tác và trong phạm vi không gian, thời gian nhất định theo quy định của pháp luật.

Quyền hạn của một chủ thể được pháp luật quy định đồng thời cũng là nhiệm vụ của chủ thể đó được sử dụng để thực hiện chức năng, trách nhiệm nhất định của chủ thể đó. Ví dụ: Điều 74 Hiến pháp năm 2003 quy định "Ủy ban thường vụ quốc hội có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây: 1. Công bố và chủ trì việc bầu cử đại biểu Quốc hội... Tổ chức trưng cầu ý dân theo quyết định của Quốc hội", tức là quyền hạn được quy định đồng thời cũng là nhiệm vụ của một chủ thể pháp luật là cơ quan Nhà nước. Tại Điều 88 Hiến pháp năm 2003 về nhiệm vụ, quyền hạn của Chủ tịch nước, Điều 98 nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng Chính phủ đều được Hiến pháp quy định theo cách thức như vậy. Các luật tổ chức về các cơ quan nhà nước trung ương và địa phương, tất cả cũng đều được quy định theo cách thức phản ánh nét đặc thù trong việc pháp luật xác định chức trách của các cơ quan nhà nước, chức danh nhà nước; quyền hạn đồng thời là nhiệm vụ và nhiệm vụ đồng thời là quyền hạn.

Hành vi vượt quá quyền hạn là hành vi lộng quyền, lạm dụng quyền hạn sẽ bị xử lý theo pháp luật tùy theo tính chất, mức độ hậu quả xấu đối với xã hội do hành vi đó gây ra.

Quyền quản lý hành chính nhà nước về mọi lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục, quốc phòng, an ninh, đối ngoại... trên phạm vi toàn lãnh thổ quốc gia.

Quyền hành pháp là một trong những quyền lực quan trọng nhất của Nhà nước. Quyền hành pháp được giao cho Chính phủ thực hiện, ở các nước tư bản, quyền hành pháp độc lập với quyền lập pháp và quyền tư pháp. Ở Việt Nam, quyền lực nhà nước là thống nhất nên có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.

Quyền ban hành, sửa đổi luật. Quyền lập pháp là một trong những quyền lực quan trọng nhất của Nhà nước.

Quyền lập pháp được giao cho cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân là Quốc hội (hay còn gọi là nghị viện), ở các nước tư sản, do tổ chức nhà nước theo nguyên tắc tam quyền phân lập nên quyền lập pháp độc lập với quyền hành pháp và tư pháp.

Ở Việt Nam, Quốc hội là cơ quan duy nhất có quyền lập hiến và lập pháp. Quyền lập pháp của Quốc hội được thực hiện theo nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất nhưng có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lực đó.

Là quyền liên quan) Là quyền của tổ chức, cá nhân đối với cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng, tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa.

(Theo Khoản 3, Điều 4, Luật Sở hữu trí tuệ 2005)

Quyền được hưởng những lợi ích về chính trị, xã hội, vật chất hoặc tinh thần do kết quả lao động của bản thân tạo nên hoặc do phúc lợi chung do nhà nước, xã hội hoặc tập thể cơ quan, tổ chức nơi mình sinh sống, làm việc mang lại.

Quyền lợi thường đi liền với nghĩa vụ, trách nhiệm. Để thể hiện tính đúng đắn, có căn cứ của quyền lợi, trong ngôn ngữ hàng ngày, khi nói đến quyền lợi thường có các tính từ phản ánh các tính chất đó như quyền lợi chính đáng, quyền lợi hợp pháp.