Thuật ngữ pháp lý

Là số liệu thống kê dự tính trước toàn bộ kết quả của hiện tượng kinh tế - xã hội còn đang tiếp diễn, được tổng hợp từ số liệu của kỳ đã diễn ra, cập nhật theo thực tế và số liệu của kỳ sẽ diễn ra, sử dụng phương pháp chuyên môn để dự tính.
(Theo khoản 17 Điều 3 Luật thống kê 2015)

Sổ dùng để ghi chép các khoản tiền lương, thu nhập thực nhận hàng tháng của người lao động trong một đơn vị sử dụng lao động theo quy định của pháp luật.

Sổ lương được pháp luật Việt Nam quy định từ năm 1946. Trong nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, sổ lương chủ yếu dùng để quản lý tiền lương trong doanh nghiệp nhà nước. Hiện nay, pháp luật quy định sổ lương được lập trong tất cả các doanh nghiệp, theo mẫu thống nhất do Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội ban hành, sổ lương là căn cứ để xác định tiền lương thực tế của người lao động, làm cơ sở thanh tra, kiểm tra việc thực hiện chính sách tiền lương và thuế thu nhập cá nhân của người lao động. Sổ lương còn là căn cứ giải quyết các tranh chấp về tiền lương giữa người lao động và người sử dụng lao động.

Sổ gồm nhiều tờ séc được giới hạn mức tiền thanh toán tối đa cho cả cuốn.

Sổ séc định mức được quy định ở Bản thể lệ thanh toán không dùng tiền mặt ban hành kèm theo Quyết định số 221 QĐ-NH1 ngày 21.02.1994 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, hiện nay không còn áp dụng.

Xét xử lần đầu vụ án dân sự.

Tòa án cấp huyện, Tòa án cấp tỉnh có thẩm quyền sơ thẩm những vụ án dân sự thuộc thẩm quyền của Tòa án (Điều 30, Điều 32 Luật tổ chức Tòa án nhân dân; Điều 33, Điều 34 Bộ luật tố tụng dân sự).

Trước đây, ngoài việc quy định Tòa án cấp huyện, Tòa án cấp tỉnh có quyền sơ thẩm vụ án dân sự, pháp luật còn quy định Tòa án nhân dân tối cao có quyền sơ thẩm đồng thời chung thẩm vụ án dân sự (Xét xử lần đầu đồng thời là lần cuối vụ án dân sự). Hiện nay, theo Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002 và Bộ luật tố tụng dân sự thì Tòa án nhân dân tối cao không có quyền sơ thẩm đồng thời chung thẩm các vụ án dân sự nữa.

Là khoản ngân sách cấp trên bổ sung cho ngân sách cấp dưới để hỗ trợ thực hiện các chương trình, dự án, nhiệm vụ cụ thể.
(Theo khoản 21 Điều 4 Luật ngân sách nhà nước 2015)

Sông chảy qua lãnh thổ của hai hay nhiều quốc gia.

Trong thực tế, thuật ngữ "sông quốc tế” thường chỉ được dùng để chỉ những con sông lớn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong quan hệ quốc tế giữa những quốc gia mà sông đó chảy qua như sông Ranh, sông Đunai...

Để khai thác, sử dụng và bảo vệ sông quốc tế một cách hiệu quả, các quốc gia ven sông thường ký kết các điều ước quốc tế trong đó thỏa  thuận xác lập những nguyên tắc liên quan đến giao thông trên sông, đánh bắt cá, xây dựng các công trình thủy lợi... Các ủy ban về sông quốc tế cũng được thành lập để điều phối hoạt động giữa các quốc gia trong việc khai thác và sử dụng sông.

Việt Nam là nước nông nghiệp, việc khai thác sử dụng nguồn nước ở các con sông nói chung và sông Mêkông nói riêng có tác động lớn tới nền kinh tế đất nước. Việt Nam là thành viên của Ủy ban hợp tác về sông Mêkông và đã tham gia ký kết Hiệp định hợp tác và phát triển bền vững sông Mêkông với Lào, Campuchia và Thái Lan vào tháng 4.1995.

Sự kiện có tính chất tự nhiên xảy ra không phụ thuộc vào ý chí của con người, trong những trường hợp nhất định làm xuất hiện, thay đổi hoặc làm chấm dứt quan hệ pháp luật. Ví dụ: động đất, mưa bão, lũ lụt, lốc xoáy... làm chết người, phá huỷ tài sản của công dân (Xt. Sự kiện pháp lý).

Là sự việc bất ngờ xảy ra trên không gian mạng xâm phạm an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.

(Theo Khoản 13, Điều 2, Luật An ninh mạng 2018)

Là việc thông tin, hệ thống thông tin bị gây nguy hại, ảnh hưởng tới tính nguyên vẹn, tính bảo mật hoặc tính khả dụng.
(Theo khoản 7 Điều 3 Luật an toàn thông tin mạng 2015)

Là hư hỏng vượt quá giới hạn an toàn cho phép, Làm cho công trình xây dựng hoặc kết cấu phụ trợ thi công xây dựng công trình có nguy cơ sập đổ, đã sập đổ một phần hoặc toàn bộ trong quá trình thi công xây dựng và khai thác sử dụng công trình.
(Theo khoản 34 Điều 3 Luật xây 2014)

Là tình trạng cháy, nổ, rò rỉ, phát tán hóa chất gây hại hoặc có nguy cơ gây hại cho người, tài sản và môi trường.

(Theo Khoản 8, Điều 4, Luật Hóa chất 2007)

Là sự cố hóa chất gây hại hoặc có nguy cơ gây hại lớn, trên diện rộng cho người, tài sản, môi trường và vượt ra khỏi khả năng kiểm soát của cơ sở hóa chất.

(Theo Khoản 9, Điều 4, Luật Hóa chất 2007)

Là hư hỏng của máy, thiết bị, vật tư, chất vượt quá giới hạn an toàn kỹ thuật cho phép, xảy ra trong quá trình lao động và gây thiệt hại hoặc có nguy cơ gây thiệt hại cho con người, tài sản và môi trường.
(Theo khoản 6 Điều 3 Luật an toàn, vệ sinh lao động 2015)

Là sự cố kỹ thuật gây mất an toàn, vệ sinh lao động lớn, xảy ra trên diện rộng và vượt khả năng ứng phó của cơ sở sản xuất, kinh doanh, cơ quan, tổ chức, địa phương hoặc liên quan đến nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh, địa phương.
(Theo khoản 7 Điều 3 Luật an toàn, vệ sinh lao động 2015)

Các tai biến hoặc rủi ro xảy ra trong quá trình hoạt động của con người hoặc biến đổi bất thường của thiên nhiên, gây suy thoái môi trường nghiêm trọng.

Sự cố môi trường có thể xảy ra do: 1) Bão, lũ lụt, hạn hán, nứt đất, động đất, trượt đất, sụt lở đất, núi lửa phun, mưa axit, mưa đá, biến động khí hậu và thiên tai khác; 2) Hoả hoạn, cháy rừng, sự cố kỹ thuật gây nguy hại về môi trường của cơ sở sản xuất, kinh doanh, công trình thuộc mọi lĩnh vực; 3) Sự cố trong tìm kiếm, thăm dò, khai thác và vận chuyển khoáng sản, dầu khí, sập hầm lò, phụt dầu, tràn dầu, vỡ đường ống dẫn dầu, dẫn khí, đắm tàu, sự cố tại cơ sở lọc hóa dầu và các cơ sở công nghiệp khác; 4) Sự cố trong lò phản ứng hạt nhân, nhà máy điện nguyên tử, nhà máy sản xuất, tái chế nhiên liệu hạt nhân, kho chứa chất phóng xạ.

Sự cố môi trường xảy ra có thể bắt nguồn từ nguyên nhân do con người hoặc do thiên nhiên gây nên song trong đa số các trường hợp, sự cố môi trường luôn nằm ngoài mong muốn của con người và hậu quả là để lại những thiệt hại đáng kể cho con người và thiên nhiên.

Là việc dầu, hóa chất độc từ phương tiện chứa, vận chuyển hoặc từ công trình, thiết bị và mỏ dầu thoát ra biển do sự cố kỹ thuật, thiên tai, tai nạn hoặc do con người gây ra.
(Theo khoản 12 Điều 3 Luật tài nguyên, môi trường biển và hải đảo 2015)

Sử dụng, khai thác các thuộc tính có ích của đất đai vì mục đích kinh tế và đời sống, xã hội trong quá trình sử dụng đất.

Là việc cơ quan, người có thẩm quyền cho phép sử dụng tài sản công để hợp tác với tổ chức, đơn vị, cá nhân thực hiện hoạt động kinh doanh có thời hạn theo quy định của pháp luật, bảo đảm lợi ích của Nhà nước.

(Theo Khoản 9, Điều 3, Luật Quản lý sử dụng tài sản công 2017)

Sự kiện do các bên dự liệu trong hợp đồng bảo hiểm hoặc do pháp luật quy định làm cơ sở để khi xảy ra trên thực tế thì bên bảo hiểm phải trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng quyền lợi bảo hiểm.

Sự kiện bảo hiểm có nhiều loại. Đối với bảo hiểm phi nhân thọ, sự kiện bảo hiểm là rủi ro mang tính khách quan tác động xấu đối với đối tượng bảo hiểm của người tham gia bảo hiểm (tài sản, sức khoẻ...) được bên bảo hiểm chấp nhận bảo hiểm. Trong bảo hiểm nhân thọ, sự kiện bảo hiểm là sự kiện gắn với sự sống hay chết của người được bảo hiểm. Đối với các loại bảo hiểm tự nguyện, sự kiện bảo hiểm do các bên thỏa thuận trong hợp đồng, còn đối với bảo hiểm bắt buộc sự kiện bảo hiểm do pháp luật quy định và đương nhiên có hiệu lực đối với các bên ký kết hợp đồng bảo hiểm.

Sự kiện xảy ra một cách khách quan, không thể tiên liệu được và không thể khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết trong điều kiện và khả năng cho phép (lũ lụt, động đất, núi lửa, chiến tranh...).

Theo quy định của pháp luật, sự kiện bất khả kháng là sự kiện để được sử dụng để miễn trách nhiệm dân sự cho người vi phạm hợp đồng hoặc có hành vi gây thiệt hại cho người khác.

Sự kiện bất khả kháng phải là sự kiện khách quan, ngoài ý chí của người có hành vi vi phạm, tác động vào hành vi của người vi phạm. Việc không thể khắc phục được sự kiện này không thể tránh khỏi không chỉ riêng đối với người vi phạm mà còn đối với bất cứ một người nào khác cũng nằm trong điều kiện và hoàn cảnh đó.

Trong trường hợp riêng biệt do pháp luật quy định, người gây thiệt hại phải chịu trách nhiệm cả trong trường hợp bất khả kháng.

Sự kiện nảy sinh (xuất hiện) ngoài dự kiến của chủ thể pháp luật và chủ thể không thể thấy trước hậu quả của nó.

Chủ thể pháp luật khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội do sự kiện bất ngờ thì không phải chịu trách nhiệm hình sự. Trong quan hệ dân sự, nếu do sự kiện bất ngờ mà có sự thiệt hại thì sự thiệt hại phải chia đều cho các bên tham gia pháp luật.

Sự việc nảy sinh trong cuộc sống dưới dạng một hành vi của con người hoặc một sự cố tự nhiên được pháp luật gắn với việc làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt một quan hệ pháp luật nhất định như việc ly hôn một cặp vợ chồng đưa đến việc chia tài sản và giao con cho một người nuôi hoặc sự cố bão lụt làm sập cầu làm ách tắc ô tô vận tải không thể vận chuyển đưa hàng đến đúng giờ theo hợp đồng đã ký kết.

Sự kiện pháp lý phải là một sự kiện có thật trong thực tế, nhưng một sự kiện có thật chỉ có thể trở thành sự kiện pháp lý khi được pháp luật quy định mà trở thành cơ sở làm nảy sinh quan hệ pháp luật.

Sự kiện pháp lý là một khái niệm pháp lý đa dạng có thể phân loại ở nhiều cấp độ khác nhau. Ở cấp độ chung nhất, sự kiện pháp lý được phân thành hành vi và sự cố.

Hành vi là sự kiện gắn liền với con người, nảy sinh do ý chí của con người. Dấu hiệu tiêu biểu của hành vi là biểu thị ý chí của con người - chủ thể của quan hệ pháp luật như là đơn khiếu tố, mệnh lệnh, hợp đồng, còn sự cố là một sự biến, một hiện tượng tự nhiên, hoàn toàn độc lập với con người nhưng vẫn làm phát sinh các quan hệ pháp luật như hạn hán, bão lụt hoặc thiên tai nói chung. Tuy nhiên, hành vi lại có thể phân loại thành hành động và không hành động. Hành động là hành vi, cách xử sự tích cực, chủ động như sự việc một người đi đường gặp một người bị tai nạn đã dừng xe, đưa người bị tai nạn lên xe và đưa đi cấp cứu là hành vi hành động và cũng người đó nhưng khi gặp người bị tai nạn lại phớt lờ, bỏ qua, phóng xe đi thẳng, đó là một trường hợp không hành động trong việc cứu người, vi phạm vào điều cấm và làm phát sinh quan hệ pháp luật hình sự theo Điều 102 Bộ luật Hình sự. Xét theo tiêu chí tính hợp pháp thì hành vi (kể cả hành động và không hành động) lại có thể phân loại thành hành vi hợp pháp và hành vi bất hợp pháp. Hành vi hợp pháp hay hành vi không hợp pháp đều có thể phân loại thành hành vi (hợp pháp hoặc hợp pháp) hình sự, dân sự, lao động, hành chính...

Thông thường, một sự kiện pháp lý có thể làm phát sinh một quan hệ pháp luật như sự kiện ký kết hợp đồng làm phát sinh quan hệ hợp đồng, nhưng trong một số trường hợp, để một quan hệ pháp luật có thể xuất hiện phải cần đến một loạt sự kiện pháp lý, chẳng hạn, để nhận được lương hưu cần đến một số sự kiện pháp lý, như phải đạt đến một tuổi đời nhất định như nam - 60 tuổi, nữ 55 tuổi, tuổi về hưu - năm công tác 30 năm, nữ 25 năm; đơn xin hưởng lương hưu, quyết định của cơ quan bảo hiểm xã hội và có thể một sự kiện khác. Trong trường hợp này, các sự kiện pháp lý tập hợp lại thành một tập hợp sự kiện pháp lý có mối quan hệ khăng khít với nhau có tính phức hợp.

Sự kiện pháp lý, nhìn chung, phải là sự kiện có thật trên thực tế. Nhưng trong một số trường hợp, khoa học pháp lý và cả trong thực tiễn tư pháp lại chấp nhận trường hợp giả định mà theo thuật ngữ chuyên môn gọi là "suy đoán" như suy đoán vô tội được vận dụng rộng rãi trong khoa học và thực tiễn tố tụng hình sự.

Những sự việc cụ thể diễn ra trên thực tế khi xảy ra vụ án.

Những sự việc này có nguyên nhân, điều kiện và quan hệ nhân quả, vừa tồn tại độc lập, vừa có mối quan hệ lô gíc chặt chẽ với nhau; có người thực hiện tội phạm, nạn nhân và những đối tượng, nhân chứng, vật chứng có liên quan...

Việc thu thập chứng cứ có liên quan đến vụ án để làm căn cứ để xác định có hay không hành vi phạm tội và người phạm tội cũng như việc làm rõ động cơ, mục đích, mức độ và tính chất của tội phạm để làm rõ sự thật khách quan của vụ án là chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan tiến hành tố tụng, có sự phối hợp, giúp đỡ, cộng tác chặt chẽ của các cơ quan, tổ chức, công dân có liên quan.

Thay đổi bổ sung một hoặc một số nội dung của Hiến pháp đang có hiệu lực pháp luật.

Sửa đổi Hiến pháp là hoạt động lập hiến của Quốc hội. Sửa đổi Hiến pháp phải được tiến hành theo thủ tục: Quốc hội đưa Hiến pháp hiện hành ra kỳ họp Quốc hội để thảo luận, quyết định sửa đổi những nội dung gì; việc sửa đổi Hiến pháp phải được ít nhất hai phần ba tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành. Khi Quốc hội ra nghị quyết về việc sửa đổi Hiến pháp (có thể sửa đổi một số Điều, có thể sửa đổi về cơ bản) thì đồng thời Quốc hội củng thông qua Nghị quyết về việc thành lập Uỷ ban sửa đổi một số điều của Hiến pháp hay uỷ ban sửa đổi hiến pháp để tiến hành công việc chuẩn bị bản dự thảo sửa đổi hiến pháp để trình Quốc hội thông qua. Khi thông qua những sửa đổi của Hiến pháp cũng phải theo nguyên tắc ít nhất hai phần ba tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành.

Thay đổi một phần nội dung của văn bản quy phạm pháp luật hiện hành nhằm làm cho nội dung của văn bản quy phạm pháp luật đó phù hợp với hệ thống pháp luật hiện hành và yêu cầu của thực tiễn đặt ra.

Việc sửa đổi, bổ sung văn bản quy phạm pháp luật được tiến hành theo thẩm quyền, trình tự, thủ tục do pháp luật quy định.

Văn bản quy phạm pháp luật chỉ được sửa đổi, bổ sung bằng một văn bản quy phạm pháp luật của chính cơ quan nhà nước đã ban hành văn bản đó (Điều 9 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2002).

Đối với Hiến pháp, việc sửa đổi, bổ sung phải theo thủ tục đặc biệt do Hiến pháp quy định: "Chỉ Quốc hội mới có quyền sửa đổi Hiến pháp. Việc sửa đổi Hiến pháp phải được ít nhất hai phần ba tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành".

Theo pháp luật hiện hành của Việt nam, sửa đổi, bổ sung văn bản quy phạm pháp luật được quy định tại Điều 12 Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 do Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 22 tháng 6 năm 2015.

Là giới hạn chịu đựng của môi trường đối với các nhân tố tác động để môi trường có thể tự phục hồi.
(Theo khoản 17 Điều 3 Luật bảo vệ môi trường 2014)

Là số lượng người tối đa được phép chở trên phương tiện, trừ thuyền viên, người lái phương tiện và trẻ em dưới một tuổi.

(Theo Khoản 15, Điều 3, Luật Giao thông đường thủy nội địa 2004)

Là trạng thái của những yếu tố vật chất tạo thành môi trường có tác động đến sức khỏe và bệnh tật của con người.
(Theo khoản 7 Điều 3 Luật bảo vệ môi trường 2014)

Là súng được chế tạo, sản xuất thủ công hoặc công nghiệp, được sử dụng để săn bắn, bao gồm: súng kíp, súng hơi và đạn sử dụng cho các loại súng này.

(Theo Khoản 3, Điều 3, Luật Quản lý sử dụng vũ khí vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ 2017)

Là một tập hợp các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia hoặc di sản văn hoá phi vật thể, được thu thập, gìn giữ, sắp xếp có hệ thống theo những dấu hiệu chung về hình thức, nội dung và chất liệu để đáp ứng nhu cầu tìm hiểu lịch sử tự nhiên và xã hội.

(Theo Khoản 9, Điều 4, Luật di sản văn hóa 2001)